Moliyaviy yordam

Moliyaviy yordam (bailout) — bu bankrotlik yoki inqirozga uchrash arafasida bo‘lgan tashkilot, muassasa yoki hukumatga ko‘rsatiladigan moliyaviy yordam. Odatda, bunday yordam davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi va inqirozga uchragan ob’yektni barqarorlashtirishga, iqtisodiyotga keng ko‘lamli salbiy ta’sir ko‘rsatadigan halokatning oldini olishga qaratilgan.

Moliyaviy yordam qanday ishlaydi:

Biror ob’yekt moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelganida, yordam kreditlar, obligatsiyalar sotib olish yoki pul mablag‘lari ko‘rinishida kelib tushishi mumkin. Bu tashkilotga qisqa muddatli majburiyatlarni bajarishga va faoliyatini davom ettirishga imkon beradi. Bunday yordam iqtisodiy inqiroz davrida, iqtisodiyot uchun muhim hisoblangan sanoatlar yoki kompaniyalar katta xavf ostida qolgan paytda ko‘proq ko‘riladi.

Eng keng tarqalgan misollardan biri bu moliyaviy inqirozlar davrida hukumatning bank tizimlariga aralashuvi. Hukumat banklarga likvidlik ta’minlab, iqtisodiy qulashning oldini olish va moliyaviy tizim orqali kapital oqimini uzluksiz ta’minlash imkoniyatini yaratadi.

Moliyaviy yordam turlari:

1. Korporativ yordam:

   • Bunday yordam milliy iqtisodiyot uchun muhim hisoblangan yirik korporatsiyalarni qutqarishga qaratilgan. Masalan, 2008-yilda AQSh hukumati General Motors va Chrysler kabi yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilarga yordam berdi va yuz minglab ish o‘rinlarini yo‘qotishning oldini oldi.

2. Banklar uchun yordam:

   • Banklarga yordam ko‘rsatish moliyaviy inqirozlarga javoban amalga oshiriladi. Hukumatlar xavf ostida bo‘lgan banklarga mablag‘ ajratib, moliyaviy tizim barqarorligini ta’minlaydilar. 2008-yildagi global moliyaviy inqiroz davridagi banklarga ko‘rsatilgan yordam buning yorqin misolidir.

3. Hukumatlar uchun yordam:

   • Ba’zida hukumatlar o‘zlari ham moliyaviy yordamga muhtoj bo‘lishadi. Bu odatda davlatlar o‘z qarz majburiyatlarini bajara olmaslik xavfi bilan yuzlashganida sodir bo‘ladi. Bunday hollarda xalqaro tashkilotlar, masalan, Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (XVJ) yordamga keladi. Bunga Gretsiya va Argentina misol bo‘la oladi.

Moliyaviy yordamning afzalliklari:

1. Iqtisodiy qulashning oldini olish:

   • Yordam ko‘pincha inqirozga uchragan tashkilotni qutqarish uchun oxirgi chora bo‘lib, katta ishdan bo‘shatishlar va iqtisodiy pasayishlarning oldini olish imkonini beradi.

2. Barqarorlikni saqlash:

   • Moliyaviy yordam sanoatlar va moliyaviy bozorlarga bo‘lgan ishonchni saqlashga yordam beradi va vahima va yanada jiddiy iqtisodiy inqirozlarning oldini oladi.

3. Asosiy sohalarni qo‘llab-quvvatlash:

   • Muhim sohalarga moliyaviy yordam ko‘rsatish orqali hukumatlar milliy manfaatlar uchun muhim bo‘lgan sektorlarga uzoq muddatli barqarorlikni ta’minlaydi.

Moliyaviy yordamning tanqidlari:

1. Axloqiy xavf:

   • Moliyaviy yordam kompaniyalar tomonidan tavakkal qiladigan harakatlarni rag‘batlantirishi mumkin, chunki ular har qanday muvaffaqiyatsizlikda qutqarilishini taxmin qilishlari mumkin. Bu esa kompaniyalarga risklarni to‘g‘ri boshqarish motivatsiyasini kamaytiradi.

2. Soliq to‘lovchilar zimmasidagi yuk:

   • Moliyaviy yordam ko‘pincha soliq to‘lovchilar hisobidan moliyalashtiriladi, bu esa jamoatchilik noroziligiga sabab bo‘ladi, ayniqsa, yordam olayotgan tashkilotlarning o‘z moliyaviy muammolariga javobgar ekanligi tasdiqlansa.

3. Noto‘g‘ri raqobat ustunligi:

   • Ba’zilar moliyaviy yordam yirik korporatsiyalarga adolatsiz ustunlik beradi, kichik korxonalar yoki startaplar esa bunday yordamdan mahrum bo‘lishini ta’kidlaydilar.

Xulosa:

Moliyaviy yordam ikki qirrali qilichdir. U iqtisodiy tanazzulning oldini olish va inqiroz paytida barqarorlikni saqlab qolishi mumkin bo‘lsa-da, katta xarajatlar va uzoq muddatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Hukumalar moliyaviy yordamning ta’sirini sinchiklab o‘ylab ko‘rishlari va kelgusida bunday yordamga ehtiyojni kamaytiruvchi tizimlarni yaratishlari kerak.