1. Atmosfera nima?
Atmosfera — bu Yer sharini o‘rab turgan gazlar qatlami bo‘lib, u:
-
Insonlar va hayvonlar uchun nafas olish imkonini beradi
-
Zarur haroratni saqlaydi
-
Quyoshdan keladigan zararli nurlardan himoya qiladi
-
Ob-havo va iqlimni shakllantiradi
🧪 Atmosferaning tarkibi:
-
Azot (78%)
-
Kislorod (21%)
-
Boshqa gazlar (1%) – argon, karbonat angidrid, suv bug‘lari va boshqalar
📚 2. Atmosferaning qatlamlari
Atmosfera beshta asosiy qatlamga bo‘linadi:
| Qatlam | Balandligi | Xususiyatlari |
|---|---|---|
| Troposfera | 0–12 km | Ob-havo hodisalari aynan shu yerda yuz beradi |
| Stratosfera | 12–50 km | Ozon qatlami mavjud, Quyosh nuridan himoya qiladi |
| Mezosfera | 50–85 km | Meteorlar aynan shu yerda yonib ketadi |
| Termosfera | 85–600 km | Juda issiq, shimoliy nurlar (aurora) hosil bo‘ladi |
| Ekzosfera | 600 km dan yuqorida | Atmosferaning eng tashqi qatlami, kosmos bilan tutashadi |
☀️ 3. Ob-havo va iqlim
| Atama | Mazmuni |
|---|---|
| Ob-havo | Kunlik yoki qisqa muddatli atmosferaviy holatlar |
| Iqlim | Ma'lum hududdagi uzoq muddatli ob-havo sharoiti |
Misol:
-
Ob-havo: "Bugun yomg‘ir yog‘yapti."
-
Iqlim: "Qashqadaryo viloyati — quruq va issiq iqlimli hudud."
🌦️ 4. Ob-havoni belgilovchi omillar
| Omil | Tavsifi |
|---|---|
| Harorat | Havo issiqlik darajasi |
| Namlik | Havodagi suv bug‘ining miqdori |
| Bosim | Havo Yer yuzasiga qancha kuch bilan bosadi |
| Shamol | Havoning yuqori bosimdan past bosimga harakati |
| Yog‘inlar | Yomg‘ir, qor, do‘l, qorga o‘xshashlar |
| Bulutlar | Havodagi suv tomchilari yoki muz kristallari |
🌪️ 5. Ob-havo tizimlari
Ob-havo tizimlari — bu katta havo massalarining harakati bo‘lib, ular turli harorat va bosimni olib keladi.
🔄 Asosiy tizimlar:
-
Yuqori bosim hududi (antitsiklon) – Quyoshli, sokin va quruq ob-havo
-
Past bosim hududi (tsiklon) – Bulutli, yomg‘irli, shamolli ob-havo
🌊 Maxsus hodisalar:
-
Frontlar – issiq va sovuq havo orasidagi chegaralar
-
Bo‘ronlar, dovullar – kuchli shamol va yomg‘irli sistemalar
-
Jet oqimlar (reaktiv oqimlar) – yuqori balandlikdagi tez harakatlanuvchi shamollar
🛰️ 6. Ob-havoni bashorat qilish
Meteorologlar maxsus asboblar bilan ob-havoni kuzatib turadilar:
| Asbob | Vazifasi |
|---|---|
| Termometr | Haroratni o‘lchaydi |
| Barometr | Atmosfera bosimini o‘lchaydi |
| Anemometr | Shamol tezligini o‘lchaydi |
| Gigrometr | Namlik miqdorini ko‘rsatadi |
| Sun’iy yo‘ldoshlar | Bulutlar va bo‘ronlarni kosmosdan kuzatadi |
| Radar | Yog‘in va momaqaldiroq harakatini aniqlaydi |
✅ Xulosa:
Atmosfera — bu hayot uchun zarur qatlam bo‘lib, u:
-
Nafas olish uchun havo beradi
-
Quyoshdan himoya qiladi
-
Yer yuzasidagi haroratni muvozanatda ushlab turadi
-
Ob-havo hodisalarini shakllantiradi
Atmosferani tushunish — bu ob-havoni oldindan bilish, atmosferaviy xavflardan himoyalanish, va global iqlim o‘zgarishlarini tushunishda muhim ahamiyatga ega.