Atom — bu moddaning eng kichik zarrachasi bo‘lib, u hali ham kimyoviy elementning barcha xossalarini o‘zida saqlab qoladi. Hamma narsa — havo, suv, daraxtlar, toshlar, tirik organizmlar — atomlardan tashkil topgan.
🧬 Atomning tuzilishi
Atom 3 ta asosiy zarrachadan iborat:
| Zarracha | Zaryadi | Joylashuvi | Massasi (taxminiy) |
|---|---|---|---|
| Proton | Musbat (+) | Yadroda (markazda) | 1 atom birlik massasi (a.b.m.) |
| Neytron | Zaryadsiz (0) | Yadroda | 1 a.b.m. |
| Elektron | Manfiy (−) | Yadro atrofida aylanishi | Juda kichik (~0) |
🔵 Yadro (nucleus)
-
Atomning markaziy qismi.
-
Ichida protonlar va neytronlar joylashgan.
-
Juda zich va og‘ir.
🟢 Elektron qobiq / orbitallar
-
Elektronlar yadro atrofida aylanishadi.
-
Ular qavatlar (energiya darajalari) bo‘ylab joylashgan.
🔢 Atom raqami va massa soni
| Atama | Mazmuni |
|---|---|
| Atom raqami | Protonlar soni (neytral atomda u elektronlar soniga teng) |
| Massa soni | Protonlar + neytronlar soni |
Misol:
-
Uglerod (C): 6 ta proton + 6 ta neytron = massi 12
-
Atom raqami = 6
🧪 Izotoplar nima?
Izotop — bu bir xil elementga tegishli atom, ammo neytronlar soni har xil bo‘ladi.
Misol:
-
Uglerod-12 va Uglerod-14 — ikkisi ham uglerod, lekin biri radioaktiv.
⚛️ Atom va elementlar
Element — bu faqat bitta turdagi atomlardan iborat moddadir.
| Element nomi | Belgisi | Atom raqami |
|---|---|---|
| Vodorod | H | 1 |
| Kislorod | O | 8 |
| Oltin | Au | 79 |
🔗 Atomlar qanday bog‘lanadi?
Atomlar bir-biri bilan kimyoviy bog‘lanish hosil qiladi va molekulalar yoki moddalarni tashkil etadi.
| Bog‘lanish turi | Tavsifi |
|---|---|
| Ion bog‘i | Elektronlar bir atomdan boshqasiga o‘tadi |
| Kovalent bog‘ | Atomlar elektronlarni bo‘lishib oladi |
| Metall bog‘ | Elektronlar erkin harakat qiladi (metallarda) |
🌍 Nima uchun atomni o‘rganish muhim?
Atomlarni bilish orqali biz:
-
kimyoni tushunamiz,
-
fizika asoslarini o‘rganamiz,
-
biologiya, dori vositalari, materiallar va texnologiyalarni chuqur tushunamiz.
-
atom elektr stansiyalari, nano-texnologiyalar, DNA tuzilmasi kabi sohalarda ilmiy yutuqlar yaratamiz.
🧠 Qiziqarli faktlar
-
Bir stakan suvda butun koinotdagi yulduzlardan ko‘ra ko‘proq atom bor!
-
Inson tanasida taxminan 7 oktilion (7×10²⁷) ta atom mavjud.
-
Atom hajm jihatdan juda kichik — 0.1 nanometr atrofida.
-
Atomning katta qismi — bo‘shliq (bo‘sh joy) hisoblanadi.
-
Agar atom yadro futbol to‘pi bo‘lsa, elektronlar stadion atrofida bo‘ladi!