Iqlim o‘zgarishi – bu nafaqat ekologik muammo, balki banklar uchun moliyaviy xavf manbai hamdir. Iqlimga ta'sir qiluvchi omillar bank mijozlarining qarz to‘lovlariga salbiy ta'sir ko‘rsatishi, garov qiymatining pasayishiga olib kelishi va hatto moliyaviy barqarorlikni xavf ostiga qo‘yishi mumkin.
🔍 1. Iqlim xavfi nima?
Iqlim xavfi – bu iqlim o‘zgarishi sababli yuzaga keladigan moliyaviy xavf.
Asosiy turlari:
| Xavf turi | Ta'rifi |
|---|---|
| 🌪 Jismoniy xavflar | Ob-havo hodisalari (suv toshqini, qurg‘oqchilik, dovul, yong‘inlar) tufayli yuzaga keladigan moliyaviy yo‘qotishlar. |
| 🔁 O‘tish xavflari | Iqtisodiyotning "yashil" (kam uglerodli) modelga o‘tishi natijasida paydo bo‘ladigan xavflar (yangi qonunlar, texnologiyalar, bozor talablari). |
🏦 2. Nima uchun banklar uchun muhim?
Banklar iqlim xavflariga quyidagilar orqali duch kelishadi:
-
Kredit xavfi: Qishloq xo‘jaligi, energetika kabi sohalardagi mijozlar qarzini to‘lay olmasligi.
-
Garov qiymatining pasayishi: Suv toshqini xavfi bo‘lgan hududdagi ko‘chmas mulk qadrsizlanadi.
-
Qonunchilik talablari: Iqlimga bog‘liq hisobdorlik yoki kapital zaxiralari talabi oshadi.
-
Obro‘ga putur yetishi: Atrof-muhitga zarar yetkazuvchi loyihalarni moliyalashtirish.
🛠 3. Banklar qanday choralar ko‘rmoqda?
✅ Klimat-stress testlar
Bank balansiga iqlim stsenariylarining ta’sirini bashorat qilish.
✅ ESG baholash
Ekologik (E), ijtimoiy (S), boshqaruv (G) mezonlari asosida mijozlarni baholash.
✅ Stsenariy tahlili
Global tarmoqlar (masalan, NGFS) tomonidan ishlab chiqilgan stsenariylar asosida risk tahlili.
✅ Hisobotlar (TCFD, CSRD)
Iqlim xavflarini aniq va standartlarga mos shaklda e'lon qilish.
🏛 4. Markaziy banklarning roli
-
Yevropa Markaziy banki (ECB): iqlim risklari bo‘yicha banklarga testlar o‘tkazadi.
-
Angliya banki: CBES nomli iqlim stsenariy tizimini ishlab chiqdi.
-
O‘zbekiston MB: “Yashil moliya” tamoyillarini joriy etish bosqichida.
📊 5. Risklar tizimiga integratsiya
| Risk turi | Iqlim xavflarini hisobga olish yo‘li |
|---|---|
| Kredit riski | Mijozning iqlim ta'siriga chidamliligini baholash |
| Operatsion risk | Ob-havo tufayli bank faoliyatidagi uzilishlar |
| Bozor riski | Portfelni "yashil" aktivlar tomon yo‘naltirish |
| Likvidlik riski | Iqlimga bog‘liq obro‘ yo‘qotishlar sababli mijozlar chiqib ketishi |
| Strategik risk | ESG tamoyillariga asoslangan xizmatlar taklif qilishga o‘tish |
🌱 6. Amaliy misollar
| Bank | Amalga oshirilgan ishlar |
|---|---|
| HSBC | 2030-yilgacha ko‘mir sanoatini moliyalashtirishdan voz kechdi |
| BNP Paribas | ESG mezonlarini kredit siyosatiga kiritdi |
| O‘zbekiston banklari | Yashil kreditlar pilot loyihasi boshlangan |
| Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC) | “Yashil obligatsiyalar” va texnik yordam dasturlari |
📈 7. Kelajakdagi yo‘nalishlar
-
Iqlim xavflari bo‘yicha majburiy hisobotlar (IFRS S2, CSRD)
-
ESG reytingi asosida kredit baholash
-
Yashil obligatsiyalar va “barqaror” moliyalashtirish ommaviylashadi
-
Sun’iy intellekt orqali iqlim risklarini tahlil qilish