Banklarni Tiklash va Tartibga Solish Rejalari

(Recovery & Resolution Planning)

Bank tizimi har qanday mamlakatning moliyaviy barqarorligi uchun juda muhim. Yirik banklar inqirozga uchrasa, ularning muammolari butun iqtisodiyotga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu sababli, markaziy banklar va moliyaviy regulyatorlar banklarni inqirozdan chiqarish uchun oldindan rejalashtirilgan strategiyalar ishlab chiqadi. Bu jarayon "Recovery and Resolution Planning" deb ataladi.

🔄 1. Tiklash (Recovery) rejalari nima?

Recovery plan — bu bankning o‘zi tomonidan ishlab chiqiladigan mojaroni bartaraf etish rejasi bo‘lib, quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Moliyaviy muammolar paydo bo‘lganda qanday choralar ko‘riladi

• Aktivlarni sotish, xarajatlarni qisqartirish yoki kapitalni oshirish rejalari

• Kapital va likvidlik ko‘rsatkichlarini barqarorlashtirish yo‘llari

🛠 Bu reja bank inqiroz holatiga tushib qolmasligi uchun o‘z kuchi bilan amalga oshiriladi.

🛑 2. Tartibga solish (Resolution) rejalari nima?

Resolution plan — bu regulyator (markaziy bank yoki moliyaviy nazorat organi) tomonidan bank barbod bo‘lish arafasida bo‘lsa, qanday harakatlar amalga oshirilishini belgilovchi reja.

Bu quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Bankni tugatmasdan turib qayta tashkil etish

• Aktiv va passivlarni sog‘lom bankka o‘tkazish

• Yangi boshqaruvni joriy qilish

• Investorlarni jalb qilish yoki milliylashtirish

🎯 Maqsad – bank tizimi, mijozlar va davlat uchun eng kam zarar bilan muammoni hal qilish.

📊 3. Nega bu rejalash muhim?

• Bank muammolari butun moliya tizimiga ta’sir qiladi

• Depozitorlar va investorlar himoyasi ta’minlanadi

• Davlat tomonidan qutqarish (bail-out) o‘rniga bankning o‘zi javobgar bo‘ladi

• Banklar barqaror bo‘lishga majbur bo‘ladi

⚙ 4. Resolution vositalari (vositalar)

🌍 5. Xalqaro standartlar

📘 BRRD (EU Bank Recovery and Resolution Directive)

• Yevropa Ittifoqi banklari uchun majburiy rejalash tizimi

• Har bir yirik bankda recovery va resolution rejasi bo‘lishi shart

🧩 FSB (Financial Stability Board)

• Global tizimiy muhim banklar (G-SIBs) uchun “Key Attributes” qoida majmuasi ishlab chiqqan

🏦 Basel III

• Bank kapitali va likvidlikka qo‘yilgan talablar bu rejalarga tayanch bo‘lib xizmat qiladi

📌 6. O‘zbekistondagi holat

• O‘zbekiston Markaziy banki banklarni barqarorlikka undash maqsadida qoidalarni yangilamoqda

• Yirik tijorat banklari (ayniqsa davlat ulushi borlar) uchun barqarorlik strategiyalari ishlab chiqilmoqda

• Kelajakda Recovery/Resolution rejalari bo‘yicha huquqiy baza kengaytiriladi

📝 7. Xulosa

• Recovery plan: bankning o‘zi inqirozga tayyorlanishi

• Resolution plan: regulyator tomonidan bankni inqirozdan chiqarish rejasi

• Ikkala reja ham moliyaviy tizim barqarorligini ta’minlashda muhim