Burun — bu:
-
nafas olish organi,
-
hid bilish (xushbo‘y yoki yomon hidlarni ajratish),
-
havoni tozalash, namlantirish va isitish uchun xizmat qiluvchi a’zo hisoblanadi.
Burun tashqi va ichki qismlardan iborat.
🧩 Burunning tuzilishi
🔹 Tashqi burun
-
Teshiklar (burun teshiklari) – havoning kirish joyi.
-
Burun suyaklari va tog‘ay – burun shaklini beradi.
🔹 Ichki burun (burun bo‘shlig‘i)
| Qism nomi | Vazifasi |
|---|---|
| Burun to‘sig‘i (septum) | Burunni ikki qismga ajratadi |
| Burun chig‘anoqlari (konxalar) | Havo oqimini yo‘naltiradi, isita va namlaydi |
| Hid bilish sohasi | Hid molekulalarini sezadi, miyaga signal yuboradi |
| Burun yo‘llari va havo yo‘li | Nafas olish uchun yo‘l |
| Burun shilliq qavati | Namlaydi, mikroblar va changni tutadi |
| Pazandalar (sinuslar) | Yengil bo‘shliqlar, ovozga rezonans beradi |
| Kiprikchalar (silliq tuklar) | Chang, virus va bakteriyalarni tashqariga chiqarib yuboradi |
🌬️ Burunning asosiy vazifalari
| Vazifa | Tushuntirish |
|---|---|
| Nafas olish | Havo kirib o‘pkalarga yetib boradi |
| Filtrlash | Chang, mikroblar, allergenlarni tutib qoladi |
| Isitish va namlantirish | Havo tana haroratiga yaqinlashadi, namlanadi |
| Hid bilish | Hid molekulalarini aniqlaydi va miyaga yetkazadi |
| Nutq rezonansi | Ovozni kuchaytiradi va ovoz tembrini shakllantiradi |
🧠 Hid bilish qanday ishlaydi?
-
Havo bilan birga hid molekulalari burun ichidagi hid retseptorlariga yetib boradi.
-
Ushbu retseptorlar elektr signallarini hosil qiladi.
-
Signallar hid nervi orqali miyaga yuboriladi.
-
Miya hidni tanib oladi — masalan, gul, tutun yoki ovqat hidi.
🧠 Qiziqarli fakt: Inson 10 000 dan ortiq xil hidni ajrata oladi!
🩺 Burun bilan bog‘liq keng tarqalgan muammolar
| Kasallik yoki holat | Tavsifi |
|---|---|
| Rinit (burun yallig‘lanishi) | Virus yoki allergiya tufayli burunning oqishi, tiqilishi |
| Sinusit | Burun pazandalari yallig‘lanishi |
| Burun tiqilishi | Shish, yallig‘lanish yoki ortiqcha shilliq sababli |
| Burundan qon ketishi | Quruqlik, shikast, bosim balandligi tufayli |
| Anosmiya | Hid bilish qobiliyatining yo‘qolishi (masalan, gripp yoki COVID-19da) |
| Burun to‘sig‘i qiyshayishi | Nafas olishda qiynalish, xirillash, og‘ir hollarda operatsiya kerak |
| Poliplar | Burun ichida yumshoq o‘simtalar, odatda allergiyadan hosil bo‘ladi |
🧪 Burunni tekshirish usullari
| Tekshiruv turi | Maqsadi |
|---|---|
| Rinoskopiya | Burun ichini maxsus asbob bilan ko‘rish |
| Endoskopik tekshiruv | Kamera yordamida burun ichki qismini ko‘rish |
| Hidni aniqlash testi | Qancha xil hidni ajrata olishni baholaydi |
| KT yoki MRT | Burun pazandalari yoki o‘sma kabi muammolarni aniqlash |
| Allergiya testlari | Allergiyaga sabab bo‘luvchi moddalarni aniqlash |
✅ Xulosa jadvali
| Qism | Vazifasi |
|---|---|
| Burun teshiklari va to‘sig‘i | Nafas olish va bo‘shliqni ajratish |
| Chig‘anoqlar va shilliq qavat | Havoni isitish, namlantirish, tozalash |
| Hid sohalari | Hidni sezish va miyaga signal yuborish |
| Sinuslar (pazandalar) | Bosimni kamaytirish, ovozni kuchaytirish |
| Kiprikchalar va shilliq | Chang va mikroblarni yo‘qotish |
🧠 Qiziqarli faktlar:
-
Hid sezish — emotsiya va xotiralar bilan bevosita bog‘liq.
-
Ba’zi hidlar bolalikdagi voqealarni eslatishi mumkin.
-
Itlar odamga nisbatan 40 barobar kuchliroq hid sezish qobiliyatiga ega.
-
Nafas olgan havo bir necha soniyada tana haroratiga yaqinlashadi.