Dializ apparati

1. Dializ apparati nima?

Dializ apparati — bu buyraklar o‘z vazifasini bajara olmaganda qonning iflos moddalari, ortiqcha suyuqlik va zaharli moddalarni sun’iy yo‘l bilan tozalash uchun mo‘ljallangan tibbiy uskuna. U qonning kimyoviy muvozanatini saqlashga yordam beradi.

2. Kelib chiqishi va tarixi

• Qonni toksinlardan va ortiqcha moddalaridan tozalash g‘oyasi XIX asrda paydo bo‘lgan.

• XX asr boshlarida bu funksiyani sun’iy bajarish uchun uskuna yaratish ishlari boshlandi.

• 1913 yilda gollandiyalik shifokor Villem Kolf zamonaviy dializning asoschisi hisoblanadi. Ikkinchi jahon urushi davrida u birinchi amaliy sun’iy buyrak qurilmasini yaratdi. Bu qurilma hujayralararo suyuqlikni va qonning iflos moddalari filtratsiyasini amalga oshirdi va buyrak yetishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlarni davolashda katta yutuq bo‘ldi.

• Kolfning ixtirosi hozirgi zamonaviy gemodializning asosini tashkil etdi.

• Keyingi davrda dializ texnologiyalari sezilarli darajada rivojlandi, protsedura xavfsizligi va samaradorligi oshdi.

3. Dializ turlari

a) Gemodializ

• Eng keng tarqalgan dializ turi.

• Qon bemorning tomiridan olinib, dializ apparati orqali sun’iy buyrak — dializator orqali tozalanadi.

• Dializatorning yarim o‘tkazuvchi membranasi qonni toksinlar va ortiqcha suyuqlikdan tozalaydi, so‘ngra tozalangan qon tanaga qaytariladi.

• Odatda haftada 3 marta, har bir seans 3-5 soat davom etadi.

b) Peritoneal dializ

• Bemorning qorin sohasining peritoneum qatlami tabiiy filtr vazifasini bajaradi.

• Maxsus dializ suyuqligi qorin bo‘shlig‘iga kiritiladi va qon tomirlaridan iflos modda va ortiqcha suyuqlikni o‘ziga tortadi, keyin bu suyuqlik chiqarib olinadi.

• Qo‘lda bir necha marta kun davomida yoki kechasi avtomatik uskunalar yordamida bajarilishi mumkin.

• Uy sharoitida davolanish imkonini beradi.

4. Gemodializ apparati qanday ishlaydi?

• Qon olish uchun kirish joyi: Odatda arteriovenoz fistula, graft yoki kateter orqali qon olinadi.

• Qon nasosi: Qonni dializatorga pompalaydi.

• Dializator: Unda yarim o‘tkazuvchi membrana mavjud bo‘lib, u toksinlar va ortiqcha suyuqlikni dializ suyuqligiga o‘tkazadi.

• Dializ suyuqligi: Maxsus aralashma bo‘lib, qonning kimyoviy muvozanatini saqlashga yordam beradi.

• Tozalangan qon: Tana ichiga qaytariladi.

5. Muhimligi va foydalari

• Buyrak etishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlar uchun hayotiy muhim protsedura.

• Organizmda kimyoviy muvozanatni saqlaydi, charchoq, shish va boshqa alomatlarni kamaytiradi.

• Toksinlar va ortiqcha suyuqlik sabab bo‘ladigan yurak va boshqa kasalliklarning oldini oladi.

• Buyrak transplantatsiyasiga qadar vaqtinchalik yordam beradi.

6. Cheklovlari va xavflari

• Doimiy vaqtdagi davolanishni talab qiladi.

• Kirish joylarida infektsiya va qon ivishi xavfi mavjud.

• Ba’zan qon bosimi tushishi, mushaklarning qisilishi va charchoq bo‘lishi mumkin.

• Bu kasallikni davolash emas, balki yordamchi terapiya hisoblanadi.

7. Texnologik yutuqlar

• Yaxshilangan membranalar va biokompatibil materiallar.

• Uyda va ko‘chma dializ qurilmalari paydo bo‘ldi.

• Monitoring tizimlari va xavfsizlik funksiyalari rivojlandi.

• Kiyiladigan va implantatsiyalanuvchi dializ qurilmalar ustida tadqiqotlar davom etmoqda.