​​​​​​​Energiya, Ish va Quvvat

Bu uch tushuncha fizika fanining eng muhim asoslarini tashkil qiladi. Ular yordamida jismoniy harakatlar, mashinalar va kundalik faoliyat tushuntiriladi.

🔋 1. Energiya

Energiya — bu ish bajarish yoki o‘zgarish sodir etish qobiliyati. Energiya yo‘qdan paydo bo‘lmaydi va yo‘qolmaydi — u bir ko‘rinishdan boshqasiga o‘zgaradi.

🔋 Energiya turlari:

• Kinetik energiya — harakatdagi jismlarda (masalan, yugurayotgan odam)

• Potensial energiya — balandlikda yoki bosim ostida saqlangan (masalan, tog‘dagi tosh)

• Issiqlik (termik) energiyasi — harorat bilan bog‘liq

• Kimyoviy energiya — oziq-ovqat, yoqilg‘ilarda saqlanadi

• Elektr energiyasi — tok oqimi orqali

• Yadro energiyasi — atom yadrosidagi kuchlar hisobiga

📏 O‘lchov birligi:

• Joul (J) — energiyaning xalqaro o‘lchov birligi

⚙️ 2. Ish

Ish — bu jismga kuch ta’sir etib, uni biror masofaga siljitganida bajariladigan fizik kattalikdir.

📘 Formula:

Ish (A)=Kuch (F)×Masofa (d)\text{Ish (A)} = \text{Kuch (F)} \times \text{Masofa (d)}

• Jism harakat qilmasa, hatto kuch qo‘llansa ham, ish bajarilmagan hisoblanadi.

📏 O‘lchov birligi:

• Joul (J)

• 1 joul = 1 nyuton × 1 metr

🧠 Misol:

• Yerni supurayotganingizda siz kuch sarflaysiz va cho‘tka harakat qiladi — bu ish bajarilganini anglatadi.

⚡ 3. Quvvat

Quvvat — bu ish bajarilish tezligi, ya’ni biror ishni qancha vaqtda bajarish.

📘 Formula:

Quvvat (P)=Ish (A)Vaqt (t)\text{Quvvat (P)} = \frac{\text{Ish (A)}}{\text{Vaqt (t)}}

• Quvvat shuni bildiradiki, qanchalik tez ishlayapsiz yoki energiya sarflayapsiz.

📏 O‘lchov birligi:

• Vatt (W)

• 1 vatt = 1 joul/sekund

• 1 kilovatt (kW) = 1000 vatt

🧠 Misol:

• Yuqoriga tez yugurayotgan odam sekin yurayotgan odamga qaraganda ko‘proq quvvat ishlatadi.

🧠 Umumlashtiruvchi jadval:

Ushbu tushunchalar hayotimizdagi elektr energiyasi, jismoniy harakat, mashinalarning ishlashi, issiqlik va ish faoliyati bilan bevosita bog‘liqdir. Ular yordamida biz tabiatdagi va texnikadagi jarayonlarni tushunamiz.