Foiz stavkasi nima va u qanday hisoblanadi?

📘 1. Foiz stavkasi — bu nima?

Foiz stavkasi — bu qarz yoki sarmoya uchun belgilangan foiz miqdori, ya’ni siz biror shaxsga yoki bankka pul berib, qancha qo‘shimcha daromad yoki to‘lov olishingiz/yoki to‘lashingizni ko‘rsatadi.

Oddiy qilib aytganda:
Siz bankdan 1 million so‘m kredit oldingiz. Bank sizdan har oy 2% foiz talab qiladi. Demak, har oy qo‘shimcha 20 000 so‘m to‘laysiz.

📊 2. Foiz stavkasi qanday ishlaydi?

Foiz stavkasi ikki holatda qo‘llaniladi:

🔢 3. Foiz stavkasi qanday hisoblanadi?

📍 Oddiy foiz (Simple Interest) formulasi:

Foiz=(Asosiysumma×Foizstavkasi×Vaqt)/100\text{Foiz} = (Asosiy summa \times Foiz stavkasi \times Vaqt) / 100

• Asosiy summa (P) — boshlang‘ich pul miqdori

• Foiz stavkasi (r) — yillik, odatda % da

• Vaqt (t) — yillarda (yoki oy/kun, shunga mos holda)

🧮 4. Oddiy foizga misol:

Siz bankka 1 million so‘m 1 yilga 20% stavkada kredit oldingiz.

Foiz=(1000000×20×1)/100=200000 so‘m\text{Foiz} = (1 000 000 × 20 × 1) / 100 = 200 000 \text{ so‘m}

Siz 1 yil oxirida 1 200 000 so‘m qaytarasiz.

🔁 5. Murakkab foiz (Compound Interest)

Murakkab foizda, har bir davrda hisoblangan foiz asosiy summaga qo‘shiladi va keyingi davrda foiz ham foiz beradi.

📍 Murakkab foiz formulasi:

A=P(1+r/n)ntA = P (1 + r/n)^{nt}

• A — umumiy summa (asosiy + foiz)

• P — boshlang‘ich summa

• r — yillik foiz stavkasi (kasrda)

• n — yil ichidagi foiz hisoblash davrlari (masalan, oyda 12, chorakda 4)

• t — vaqt (yillarda)

🧠 6. Foiz stavkasi turlari:

⚠️ 7. Foiz stavkasining hayotdagi ta’siri

• Kreditlar: Qancha ko‘p foiz — shuncha ko‘p ortiqcha xarajat

• Omonat: Qancha ko‘p foiz — shuncha ko‘p daromad

• Investitsiya: Investorlar yuqori foizli obligatsiyalarga qiziqadi

• Inflyatsiya: Yuqori inflyatsiya — yuqori foiz stavkalariga olib keladi

📌 8. O‘zbekistondagi holat (misol uchun):

• O‘zbekiston Markaziy bankining asosiy stavkasi (referens stavka) — bu moliyaviy institutlar tomonidan kredit va depozit foizlariga asos bo‘ladi.

• 2024 yilda bu stavka 14% atrofida bo‘lishi mumkin edi (yangilanishi mumkin).

🧾 Xulosa:

Foiz stavkasi — moliyaviy kelishuvning asosiy ko‘rsatkichidir. U qarzga olingan yoki qo‘yilgan pulning vaqt o‘tishi bilan qanday qiymatga ega bo‘lishini ko‘rsatadi.