Fotosensitivlik (yorugʻlikka sezuvchanlik)

📌 Ta’rifi:

Fotosensitivlik — bu terining ultrabinafsha (UV) nurlarga haddan tashqari reaksiya qilishi bo‘lib, quyosh nuri yoki sun'iy yorugʻlik ta’sirida qizarish, toshma, qichishish yoki kuyishga o‘xshash holatlar yuzaga keladi. Bu holat mustaqil kasallik boʻlishi mumkin yoki boshqa dardlarning belgisi sifatida kuzatiladi.

🧬 Kelib chiqishi (etimologiya):

• "Foto" — yunoncha "yorugʻlik" degani

• "Sensitivlik" — "sezuvchanlik" degani

Tibbiyotda bu atama terining yorugʻlikka bo‘lgan nojo‘ya reaksiyalarini ifodalash uchun ishlatiladi.

🧠 Turlari:

1. Fototoksik reaksiya – ba'zi dorilar, krem yoki moddalarning UV nurlar bilan reaksiya qilib teriga zarar yetkazishi.

2. Fotoallergik reaksiya – immun tizimining yorugʻlik va kimyoviy moddalarga allergik javob qaytarishi.

⚠️ Sabablari:

🧪 Dori vositalari:

• Antibiotiklar (masalan, tetratsiklinlar)

• Diuretiklar (furosemid)

• Antidepressantlar

• Retinoidlar (akne davolash uchun)

🌿 O‘simliklar:

• Limon, selderey, piyoz sharbatlari (psoralenga boy)

🧴 Kosmetik vositalar:

• Parfyumeriyalar, SPF kremlarning ba'zilari

🧬 Kasalliklar fonida:

• Lupus (qizil yuguruk)

• Porfiriya

• Dermatomiozit

🔍 Belgilar:

• Quyosh ta’siridan keyin qizarish

• Terida toshmalar, mayda qabariqlar

• Qichishish, achishish

• Terining shishishi yoki qorayishi

• Ba’zida teri qalinlashishi yoki dogʻlar qolishi

🧪 Tashxis:

• Dermatologik ko‘rik

• Fototest (terining yorugʻlikka reaksiyasi sinovi)

• Qon tahlillari (agar sistematik kasalliklar gumon qilinsa)

💊 Davolash:

🛡️ Oldini olish:

• Quyoshda uzoq yurishdan saqlaning (soat 10:00–16:00 oraligʻida)

• SPF 30–50 quyoshdan himoya kremlaridan foydalaning

• Yorqin quyoshli kunlarda uzun yengli kiyimlar kiying

• Dorilarni qabul qilayotganda yorugʻlik sezuvchanligi haqida shifokor bilan maslahatlashis