GEN — Topilishi, Ilmiy Tarixi va Hozirgi Kuni

🕰️ Topilish Tarixi:

1. Gregor Mendel (1865-yillar):

• Genetikaning otasi hisoblanadi.

• Avstriyalik rohib bo‘lgan Mendel noxat o‘simliklarida tajriba o‘tkazib, irsiyat qonuniyatlarini kashf etdi.

• U “gen” so‘zini ishlatmagan, lekin “merosiy birliklar” borligini tushuntirdi.

• Uning ishlari o‘sha paytda tan olinmagan, lekin 1900-yillarda qayta ochilgan va genetikaga asos solgan.

2. Wilhelm Johannsen (1909-yil):

• “Gen” atamasini ilk bor ilmiy muomalaga kiritgan daniyalik olim.

• U genni irsiy xususiyatlar nazariy birligi sifatida ta’riflagan.

3. DNA va Genlar (1953-yil):

• James Watson va Francis Crick DNKning ikkilik spiral (double helix) tuzilmasini kashf qildi.

• Bu genlarning qanday ishlashini tushunishda ulkan yutuq bo‘ldi.

• Genlar — aslida DNK molekulalaridagi segmentlar ekanligi aniqlandi.

🔬 Hozirgi Kunda Genlarning Roli:

🔹 Tibbiyotda:

• Genetik kasalliklar (masalan: gemofiliya, Duchenne mushak distrofiyasi) sabablari aniqlanmoqda.

• DNK testlari orqali kasallikka moyillik aniqlanadi.

• Gene therapy (gen terapiyasi) — sog‘lom genlarni tanaga kiritib, kasallikni davolashga urinilmoqda.

🔹 Tug‘ma kasalliklarni aniqlash:

• Homila rivojida muammo bo‘lsa, prenatal diagnostika orqali erta aniqlash mumkin.

🔹 Shaxsiylashtirilgan davo (Personalized medicine):

• Har bir odamning genetik kartasi asosida individual davo yo‘llari belgilanmoqda.

🔹 Klonlash va gen muhandisligi:

• Hayvonlar va o‘simliklarda gen modifikatsiyasi qilinmoqda (GMO).

• CRISPR texnologiyasi — genlarni kesish va tahrirlash imkonini beradi (masalan, sog‘lom genni kasallik geniga almashtirish).

🌍 Ijtimoiy va Axloqiy Masalalar:

• Genetik ma’lumotlar maxfiyligi va adolatli foydalanish masalalari muhokama qilinmoqda.

• Genetik tahrir (masalan, “dizayner bolalar”) axloqiy savollarni tug‘dirmoqda.

📌 Qisqacha Yakun: