Hujayra — bu hayotning eng kichik, asosiy birlik hisoblanadi.
Barcha tirik mavjudotlar — odamlar, hayvonlar, o‘simliklar, bakteriyalar — hujayralardan tashkil topgan.
🔹 Bir hujayrali organizmlar: faqat bitta hujayradan iborat (masalan, bakteriya)
🔹 Ko‘p hujayrali organizmlar: millionlab, hatto trillionlab hujayralardan iborat (masalan, odam)
🧬 Hujayralarning asosiy turlari
| Hujayra turi | Tavsifi | Misollar |
|---|---|---|
| Prokaryot hujayra | Yadroga ega emas, oddiy tuzilgan | Bakteriyalar |
| Eukaryot hujayra | Yadroga ega, murakkab tuzilgan | O‘simlik va hayvon hujayralari |
🧱 Eukaryot hujayra tuzilishi
| Qism / Organella | Vazifasi |
|---|---|
| Hujayra membranasi | Hujayraga nima kirishi va chiqishini boshqaradi |
| Sitoplazma | Jelga o‘xshash suyuqlik, organellalar shu yerda joylashgan |
| Yadro (nukleus) | Hujayra “miyasi”, DNK (irsi ma’lumotlar) shu yerda joylashgan |
| Mitochondriya | “Energiya zavodi” — oziq-ovqatdan ATP energiyasi hosil qiladi |
| Ribosomalar | Oqsillarni ishlab chiqaradi |
| Endoplazmatik tarmoq | Moddalarni hujayra ichida tashiydi |
| Golji apparati | Oqsillarni qadoqlaydi va yuboradi |
| Lizozomalar | Keraksiz modda va chiqindilarni parchalab yo‘q qiladi (hayvonlarda ko‘proq) |
| Xloroplastlar | FOTOSINTEZ jarayoni (faqat o‘simliklarda) |
| Hujayra devori | Hujayraga shakl va mustahkamlik beradi (o‘simliklarda) |
| Vakuola | Suv, oziq-ovqat va chiqindilarni saqlaydi (o‘simliklarda katta bo‘ladi) |
🌱 O‘simlik va hayvon hujayrasi farqlari
| Xususiyat | O‘simlik hujayrasi | Hayvon hujayrasi |
|---|---|---|
| Hujayra devori | ✅ Bor | ❌ Yo‘q |
| Xloroplastlar | ✅ Bor | ❌ Yo‘q |
| Shakli | To‘g‘ri, to‘rtburchak | Dumaloq yoki yumaloq |
| Vakuola | Bitta katta | Ko‘p, kichik |
🔁 Hujayralar nima ish qiladi?
-
🧠 Tana funksiyalarini boshqaradi
-
💪 O‘sish va to‘qimalarni tiklashda ishtirok etadi
-
🦠 Immun tizimni himoya qiladi
-
🌿 O‘simliklarda fotosintez orqali oziq-ovqat ishlab chiqaradi
-
⚡ Oziq-ovqatdan energiya hosil qiladi (hujayraviy nafas olish)
📘 Qiziqarli faktlar
-
Inson tanasida 37 trilliondan ortiq hujayra mavjud
-
Eng katta hujayra — tuyaqush tuxumi
-
Qizil qon hujayralari (eritrotsitlar) yadrosiz bo‘ladi
-
Har bir hujayrada taxminan 2 metr uzunlikdagi DNK mavjud
-
Hujayralar doimiy bo‘linadi, yangilanadi va o‘zaro aloqa qiladi