Immun tizimi — bu organizmni viruslar, bakteriyalar, zamburug‘lar, parazitlar kabi yuqumli mikroorganizmlardan himoya qiluvchi murakkab tizimdir. Bu tizim hujayralar, to‘qimalar, va organlardan iborat bo‘lib, tanani kasalliklardan saqlaydi va organizm ichidagi buzilishlarga ham javob qaytaradi (masalan, saraton hujayralariga qarshi kurashadi).
🧬 Asosiy tarkibiy qismlar
| Qism | Vazifasi |
|---|---|
| Oq qon hujayralari (leykotsitlar) | Kasallik qo‘zg‘atuvchilarni aniqlab, yo‘q qiladi |
| Limfa tugunlari | Mikroblarni filtrlab, immun hujayralarni to‘playdi |
| Talqon (slezinka) | Qonni tozalaydi, immun hujayralarni saqlaydi |
| Timus (ko‘krak ortidagi bez) | T-hujayralarni yetiltiradi |
| Suyak iligi | Oq qon hujayralarini ishlab chiqaradi |
| Teri va shilliq pardalar | Tashqi himoya to‘sig‘i sifatida xizmat qiladi |
🧪 Immunitet turlari
-
Tug‘ma immunitet (innat):
-
Tug‘ilganda mavjud bo‘ladi
-
Tez lekin umumiy himoya
-
Teri, so‘lak, oshqozon kislotasi kabi to‘siqlar
-
-
Orttirilgan immunitet (adaptiv):
-
Hayot davomida rivojlanadi
-
Yuqumli kasalliklarga aniq va kuchli javob beradi
-
T- va B-hujayralar ishtirok etadi
-
Vaksinalar shu turga asoslangan
-
⚔️ Muhim immun hujayralar
| Hujayra turi | Vazifasi |
|---|---|
| B-limfotsitlar | Antitanalar ishlab chiqaradi |
| T-limfotsitlar | Virusli va saraton hujayralarini yo‘q qiladi |
| Makrofaglar | Mikroblarni “yeydi” va sindiradi |
| Tabiiy qotil hujayralar (NK cells) | Virusli yoki o‘zgargan hujayralarni o‘ldiradi |
| Dendrit hujayralar | Mikroblarni tanitib, immun javobni boshlaydi |
🧠 Immun tizimining vazifalari
-
Chet eldan kirgan zararkunandalarni tanib, yo‘q qiladi
-
Zararlangan va o‘lik hujayralarni yo‘q qiladi
-
Yuqilgan mikroblarni “eslab qoladi” (immun xotira)
-
Yaralar va shamollashga qarshi javob beradi
⚠️ Immun tizimi buzilishi mumkin bo‘lgan holatlar
| Kasallik turi | Tavsif |
|---|---|
| Avtoimmun kasalliklar | Immun tizimi organizmning o‘z hujayralariga hujum qiladi (masalan, revmatoid artrit, qizil yuguruk - SLE) |
| Immun tanqisligi | Immun tizimi zaiflashgan (masalan, OIV/AIDS) |
| Allergiyalar | Oddiy moddaga nisbatan haddan ortiq kuchli immun javob |
| Immun tizimining o‘sma kasalliklari | Leikemiya, limfoma kabi qon kasalliklari |
💪 Immun tizimini mustahkamlash yo‘llari
-
Sog‘lom ovqatlanish: meva, sabzavot, oqsilga boy taomlar
-
Yaxshi uxlash
-
Jismoniy faollik
-
Stressni kamaytirish
-
Sigaret va spirtli ichimliklardan voz kechish
-
To‘g‘ri gigiyena
-
Vaksinalarni olish