Inflyatsiya & Deflyatsiya

Inflyatsiya

✅ Ta’rif:

Inflyatsiya — bu mamlakat ichida mahsulotlar va xizmatlar narxining umumiy va uzluksiz oshib borishidir. Bu holatda pulning xarid qobiliyati kamayadi, ya’ni bir xil pul evaziga kamroq mahsulot yoki xizmat sotib olish mumkin bo‘ladi.

🔍 Oddiy misol:

Agar bugun non 3 000 so‘m bo‘lsa, keyingi yil esa 3 600 so‘m bo‘lsa, demak inflyatsiya yuz bergan — non qimmatlashgan, pul esa qadrsizlangan.

📊 Inflyatsiyaning asosiy sabablari:

1. Talab inflyatsiyasi — aholining talab qilish darajasi yuqori, lekin mahsulot yetarli emas.

2. Narxlar inflyatsiyasi (xarajat inflyatsiyasi) — xomashyo, ish haqi, energiya narxlari oshadi → ishlab chiqarish xarajatlari ko‘tariladi.

3. Kutilyotgan inflyatsiya — aholi va biznes subyektlari narxlar ko‘tariladi deb kutib, oldindan narxlarni oshiradi.

4. Pul massasining ortishi — muomalada juda ko‘p pul bo‘lishi (emisiyaga bog‘liq).

📉 Salbiy oqibatlar:

• Pul qadrsizlanadi

• Narxlar ortib, yashash qimmatlashadi

• Sarmoya qilish xavfi oshadi

• Jamg‘armalar qadrsizlanadi

👍 Ijobiy jihatlar (agar nazorat ostida bo‘lsa):

• Ishlab chiqaruvchilar ko‘proq ishlab chiqarishga undaladi

• Kredit olganlar uchun foydali (qarzning qiymati kamayadi)

• Investitsiyalarga turtki beradi

📉 Deflyatsiya

✅ Ta’rif:

Deflyatsiya — bu mahsulot va xizmatlar narxlarining umumiy tushishi, ya’ni iqtisodiyotda uzoq muddat davomida narxlar pasayadi. Bu holatda pul qadri ortadi — lekin bu har doim ham ijobiy emas.

🔍 Oddiy misol:

Agar televizor 5 million so‘m bo‘lsa, keyingi yili esa 4,2 millionga tushsa, bu deflyatsiyadir. Shunday bo‘lsa-da, ishlab chiqaruvchilar va savdogarlar zarar ko‘radi, ish o‘rinlari qisqarishi mumkin.

📊 Deflyatsiyaning asosiy sabablari:

1. Talabning kamayishi — aholi xarid qilishni to‘xtatadi, kutadi: "ertaga arzonroq bo‘ladi" degan fikr.

2. Taklifning ortishi — mahsulot ko‘p, lekin xaridor kam.

3. Moliyaviy siyosatning keskinligi — pul massasining kamaytirilishi, foiz stavkalarining yuqoriligi.

4. Qarz to‘lovlarining ustuvorligi — odamlar pulni sarflashdan ko‘ra qarzni yopishga harakat qiladi.

📉 Salbiy oqibatlar:

• Korxonalar daromadi kamayadi

• Ish o‘rinlari qisqaradi

• Ish haqi tushadi

• Turg‘unlik (recession) paydo bo‘ladi

• Qarzlar real ravishda og‘irlashadi (pul qimmatlashadi)

⚖️ Inflyatsiya va Deflyatsiya solishtiruv jadvali

🧠 Xulosa:

• Inflyatsiya – nazoratda bo‘lsa, iqtisodiy rivojlanishga turtki beradi.

• Deflyatsiya – narxlar tushadi, lekin ishlab chiqarish va iste’mol to‘xtab qoladi, bu esa iqtisodiy inqirozga olib kelishi mumkin.

• Har ikkala holatni ham markaziy banklar va hukumatlar muvozanatda ushlab turishlari kerak.