Inson Resurslari tarixi

1. Antik davrlardagi ilk shakllar (Old civilizations)

• Insonlar mehnatini boshqarish qadimgi Misr, Yunoniston va Rim davrlaridan boshlangan.

• Piramida qurilishida ishchilarni tashkil qilish, bo‘lish, vaqt va mehnatni boshqarish ilk HR faoliyatiga o‘xshash edi.

• Biroq bu davrda inson resursi mehnat kuchi sifatida qaralgan, ularning huquqlari haqida tushuncha yo‘q edi.

⚙️ 2. Sanoat inqilobi davri (18–19-asrlar)

• 1760–1840 yillarda sanoat inqilobi bilan zavodlar, fabrikalar ko‘paydi.

• Ishchilarning ish vaqti, salomatligi, xavfsizligi jiddiy muammo bo‘ldi.

• Bu davrda mehnat qonunlari (labor laws), kasaba uyushmalari (trade unions) paydo bo‘la boshladi.

• Boshqaruvchilarda ishchilar bilan munosabatni tartibga solish zarurati tug‘ildi — bu zamonaviy HR g‘oyalarining poydevorini yaratdi.

🧠 3. Ilmiy boshqaruv nazariyasi va HR yondashuvi (1900–1950-yillar)

Frederick Taylor (1911)

• Scientific Management asoschisi.

• Ishchilarning ishini vaqt va harakat orqali tahlil qilib samaradorlikni oshirishni taklif qildi.

• HRning ish unumdorligi bilan bog‘liq aspektlari shu davrda boshlandi.

Elton Mayo (Hawthorne tadqiqotlari, 1924–1932)

• Ishchining mahsuldorligi faqat ish sharoiti emas, balki psixologik va ijtimoiy omillarga ham bog‘liq ekanini ko‘rsatdi.

• Bu yondashuv “Human Relations Movement” deb yuritildi — zamonaviy HRning asosiy negizlaridan biri.

📈 4. 1950–1990: HR boshqaruv tizimi sifatida shakllanishi

• HR avval “Personnel Management” deb yuritilgan – hujjatlar, ish haqi, ishga olish va ishdan bo‘shatish kabi oddiy funksiyalar bilan cheklangan.

• 1960–70 yillarda inson psixologiyasi, motivatsiya, yetakchilik nazariyalari HRni kengaytirdi.

• 1980-yillardan boshlab HR strategik ahamiyat kasb eta boshladi — uni biznes maqsadlariga xizmat qiladigan tizim sifatida ko‘rila boshlandi.

🌐 5. Zamonaviy HR (1990–hozirgi kungacha)

• HR endi nafaqat hujjat yuritish, balki tashkilot madaniyati, iqtidorlarni rivojlantirish, texnologiyalar, strategik rivojlanish bilan ham shug‘ullanadi.

• HR texnologiyalari (HRIS, ATS, People Analytics) keng joriy qilinmoqda.

• Inson kapitali — eng asosiy aktiv sifatida tan olinmoqda.

🧭 Kalit davrlar va shaxslar

✍️ Yakuniy xulosa

📌 Inson resurslari boshqaruvi – oddiy “xodimlar bilan ishlash”dan boshlab, hozirda raqobatbardosh strategik boshqaruv yo‘nalishiga aylangan. Uning ildizlari esa sanoat inqilobi, psixologik tadqiqotlar va texnologik inqiloblarga borib taqaladi.