Ishemiya — bu organizmning biror sohasiga qon aylanishining yetarlicha bo‘lmasligi holati bo‘lib, odatda qon tomirlarining, asosan arteriyalarning, torayishi yoki to‘silishi natijasida yuzaga keladi. Natijada, to‘qimalar kislorod va oziq moddalar yetishmovchiligiga duchor bo‘lib, bu hujayralar shikastlanishi yoki nobud bo‘lishiga olib keladi.
🧬 So‘z kelib chiqishi
-
Yunon tilidan:
-
isch- — ushlab turish
-
-emia — qon
-
-
Ma'nosi: “qonning ushlab turilishi”
⚠️ Ishemiya sabablari
-
Ateroskleroz (arteriyalarda yog‘ va xolesterin to‘planishi)
-
Qon tromblari yoki emboliya (qon tomirlarining tiqilishi)
-
Tomirlarning spazmi (keskin torayishi)
-
Yurak kasalliklari (aritmiya, yurak yetishmovchiligi)
-
Jarrohlik shikastlanishlari yoki bosim tufayli tomirlarning siqilishi
🧠 Ishemiya turlari
| Tur | Ta’sir ko‘rsatgan joyi | Tavsif |
|---|---|---|
| Miokard ishemiya | Yurak (koronar arteriyalar) | Angina yoki infarktga olib kelishi mumkin. |
| Serebral ishemiya | Miya | Insult yoki o‘tkinchi ishemiya hujumini keltirib chiqaradi. |
| Qo‘l yoki oyoq ishemiya | Qo‘l yoki oyoqlar | Og‘riq, uyqusizlik, og‘ir hollarda gangrena. |
| Ichak ishemiya | Ichaklar | Qattiq qorin og‘rig‘i, hayot uchun xavfli. |
| Buyrak ishemiya | Buyraklar | Buyrak yetishmovchiligiga olib kelishi mumkin. |
🧪 Belgilar (joylashuvga qarab farqlanadi)
-
Ko‘krak sohasida og‘riq (angina)
-
Nafas qisishi
-
Harakat qilganda mushak og‘rig‘i yoki kramp
-
Uyqusizlik yoki zaiflik
-
Nutq va ko‘z ko‘rishining birdaniga yomonlashishi (miya ishemiyasi)
-
Qorin og‘rig‘i (ichak ishemiyasi)
🔬 Tashxislash usullari
-
EKG (elektrokardiogramma)
-
Qon tahlillari (troponin va boshqa markerlar)
-
Angiografiya
-
KT yoki MRT
-
Doppler ultratovush (qo‘l-oyoqlar yoki buyrak ishemiya uchun)
💊 Davolash usullari
-
Dori-darmonlar: qon suyultiruvchi vositalar (aspirin, heparin), qon tomirlarini kengaytiruvchi preparatlar
-
Jarrohlik: stent qo‘yish, shuntlash operatsiyalari
-
Hayot tarzi o‘zgarishi: chekishni tashlash, to‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy faollik
-
Favqulodda yordam: insult yoki infarkt holatlarida
❗ Davolanmasa nima bo‘ladi?
-
To‘qimalarning nobud bo‘lishi (infarkt)
-
Organlarning funksiyasining buzilishi
-
Qo‘l yoki oyoqni amputatsiya qilish zarurati (agar ishemiya kuchli bo‘lsa)
-
O‘lim (yurak yoki miya ishemiyasi paytida)