Jarrohlik

1. Jarrohlik nima?

Jarrohlik — tibbiyotning bir sohasi bo‘lib, kasalliklar, jarohatlar va tananing deformatsiyalarini aniqlash va davolash uchun qo‘l va maxsus asbob-uskunalar yordamida tananing turli qismlariga aralashuv qilish usullarini o‘z ichiga oladi. Ko‘pincha bu jarayon to‘qimalarni kesish, olib tashlash yoki almashtirishni o‘z ichiga oladi.

2. Jarrohlikning kelib chiqishi va tarixi

• Jarrohlik insoniyat tarixidagi eng qadimgi tibbiy amaliyotlardan biri hisoblanadi va minglab yillar oldinga borib taqaladi.

• Qadimgi sivilizatsiyalar — misrliklar, yunonlar, rimliklar va hindlar oddiy jarrohlik texnikalarini qo‘llagan, masalan, bosh suyagini teshish (trepanatsiya) orqali bosimni kamaytirish yoki bosh jarohatlarini davolash.

• Misrda miloddan avvalgi taxminan 1600 yilda yaratilgan Edwin Smit papirusi — jarrohlik bo‘yicha eng qadimgi yozma manbalardan biri bo‘lib, travmalarni davolash usullarini tavsiflaydi.

• Yunon shifokorlari Hippokrat (miloddan avvalgi 460–370 yillar) va Galen (II asr) jarrohlik bilimlarini rivojlantirishda katta hissa qo‘shgan.

• Rim imperiyasi davrida jarrohlik asboblari va texnikalari rivojlangan.

• O‘rta asrlarda jarrohlar ko‘pincha barberlar bo‘lib, jarrohlik ilmiy kasb emas, balki hunar sifatida qaralgan.

• Uyg‘onish davrida, ayniqsa XIX asrda, anestesiya (Vil’yam Morton) va antiseptik usullar (Jozeph Lister) kashf qilinib, jarrohlik xavfsizligi va samaradorligi sezilarli darajada oshdi.

• Hozirgi zamon jarrohligi turli sohalarga bo‘lingan bo‘lib, minimal invaziv operatsiyalar, robot jarrohligi va mikrojarrohlik kabi ilg‘or texnologiyalar keng qo‘llanmoqda.

3. Jarrohlik turlari

• Rejalashtirilgan (elektiv) jarrohlik: oldindan belgilangan va shoshilinch bo‘lmagan operatsiyalar (masalan, plastik jarrohlik, bo‘g‘imlarni almashtirish).

• Favqulodda jarrohlik: hayot yoki a’zo saqlash uchun darhol bajariladigan operatsiyalar (masalan, travma jarrohligi, appendektomiya).

• Minimal invaziv jarrohlik: kichik kesmalar orqali maxsus asboblar yordamida bajariladi (masalan, laparoskopiya).

• Ochiq jarrohlik: an’anaviy usul, katta kesmalar bilan bajariladi.

• Robot jarrohligi: jarroh robot qo‘llarini boshqarib, yuqori aniqlikda operatsiya qiladi.

• Mikrojarrohlik: kichik to‘qimalar, asablar va qon tomirlarida bajariladigan operatsiyalar.

4. Jarrohlikning ahamiyati

• Jarohatlar, infeksiyalar, o‘simliklar va tug‘ma nuqsonlarni davolash.

• Favqulodda vaziyatlarda hayotni saqlab qolish.

• Hayot sifatini yaxshilash (masalan, bo‘g‘im almashtirish, yurak jarrohligi).

• Organ ko‘chirish va saraton kasalliklarini davolash imkonini yaratadi.