🔷 Kimyoviy reaksiya nima?
Kimyoviy reaksiya — bu bir yoki bir nechta moddalar (reaktantlar) birikib yangi moddalar (mahsulotlar) hosil qiladigan jarayon.
🧪 Misol:
Vodorod va kislorod reaksiyaga kirishganda suv hosil bo‘ladi:
Vodorod + Kislorod → Suv
Bu kimyoviy o‘zgarish — atomlar qayta joylashadi, yangi modda paydo bo‘ladi.
🔬 Kimyoviy reaksiya belgilari
Quyidagilar kimyoviy reaksiya sodir bo‘lganini bildiradi:
| Belgilar | Misollar |
|---|---|
| Rangi o‘zgaradi | Temir zanglaydi (kumushdan jigarrang) |
| Harorat o‘zgaradi | Kimyoviy isitgich isiydi |
| Gaz ajraladi | Sirka va soda aralashganda pufaklar |
| Cho‘kma (qattiq modda) | Sutga limon solinsa — tvorog |
| Yorug‘lik/ovoz chiqadi | Mushaklar, portlash |
🧮 Kimyoviy tenglamalar
Kimyoviy tenglama — bu reaksiyada qatnashgan moddalarni formulalar yordamida yozish usuli.
📘 Umumiy ko‘rinishi:
Reaktant(lar) → Mahsulot(lar)
🔁 Agar reaksiya qaytar bo‘lsa, ikkita yo‘nalishli o‘q (⇌) ishlatiladi.
✅ Oddiy misol:
Vodorod + Kislorod → Suv
Formulada:
H₂ + O₂ → H₂O ❌ (bu teng emas!)
👉 To‘g‘rilangan tenglama:
2H₂ + O₂ → 2H₂O ✅
Bu muvozanatlangan tenglama — ikki tomon ham bir xil miqdorda atomga ega.
Bu moddalar saqlanish qonuniga muvofiq.
⚖️ Kimyoviy tenglamani muvozanatlash
Nima uchun muvozanatlash kerak?
“Hech qanday atom yo‘qolmaydi va paydo bo‘lmaydi — ular faqat joyini o‘zgartiradi.”
Bosqichlar:
-
Har bir moddaning to‘g‘ri formulasini yozing
-
Har bir elementning atomlarini sanang
-
Ko‘paytuvchilar (koeffitsiyentlar) yordamida atom sonini tenglashtiring
-
Formulalarning ichidagi indekslarni o‘zgartirmang
🔢 Misol:
Noto‘g‘ri:
CH₄ + O₂ → CO₂ + H₂O
To‘g‘rilangan:
CH₄ + 2O₂ → CO₂ + 2H₂O
✅ Bu yerda:
-
C: 1 dona (ikkala tomonda)
-
H: 4 dona
-
O: 4 dona
🔄 Kimyoviy reaksiyalar turlari
| Reaksiya turi | Ta’rifi | Misol |
|---|---|---|
| Birikma | A + B → AB | H₂ + Cl₂ → 2HCl |
| Parchalash | AB → A + B | 2H₂O → 2H₂ + O₂ |
| Almashtirish (oddiy) | A + BC → AC + B | Zn + HCl → ZnCl₂ + H₂ |
| Juft almashtirish | AB + CD → AD + CB | AgNO₃ + NaCl → AgCl + NaNO₃ |
| Yonish (kuymas) | Modda + O₂ → CO₂ + H₂O (issiqlik ajraladi) | CH₄ + 2O₂ → CO₂ + 2H₂O |
🧠 Asosiy tushunchalar
-
Reaktantlar — boshlang‘ich moddalar
-
Mahsulotlar — reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddalar
-
Tenglama — formulalar orqali ifodalanadi
-
Muvozanatlash — atomlar soni teng bo‘lishi kerak
-
Moddalar saqlanish qonuni — hech narsa yo‘qolmaydi, faqat o‘zgaradi
✅ Xulosa
-
Kimyoviy reaksiya — bu yangi moddalar hosil bo‘lishi
-
Tenglama — bu reaksiyani formulalar orqali yozish
-
Har doim muvozanatlangan bo‘lishi kerak
-
Har xil reaksiya turlari bor: birikma, parchalash, almashtirish va boshqalar
-
Atomlar yo‘qolmaydi — ular qayta joylashadi