Klonlash

Klonlash nima?

Klonlash — bu biror tirik mavjudot, hujayra yoki genning genetik jihatdan bir xil nusxasini yaratish jarayoni. Klon asl organizm yoki hujayra DNKsi bilan toʻliq mos keladi.

Klonlash turlari

1. Gen klonlash (molekulyar klonlash):
   Muayyan gen yoki DNK boʻlagining nusxalarini koʻpaytirish. Tadqiqotlar va biotexnologiyada qoʻllaniladi.

2. Hujayra klonlash:
   Bir xil hujayralarni koʻpaytirish, masalan, laboratoriya sharoitida.

3. Reproduktiv klonlash:
   Donor organizm bilan genetik jihatdan bir xil yangi organizm yaratish. Eng mashhur misol — qoʻy Dolly.

4. Terapevtik klonlash:
   Donor bilan genetik jihatdan bir xil bo‘lgan urugʻ hujayralarini yaratib, tibbiy maqsadlarda, masalan, toʻqimalarni tiklashda foydalanish.

Klonlash usullari

A. Gen klonlash

• DNKni ajratib olish.

• Restriktaza fermentlari yordamida DNKni kesish.

• Maqsadli genni vektorga (odatda plazmida) joylashtirish.

• Vektorlarni mezbon hujayralarga kiritish.

• Koʻpaytirish va tanlash.

B. Reproduktiv klonlash

• Somatik hujayra yadrosini oʻtkazish (SCNT):
  Donorning somatik hujayrasidan yadroni olib, yadrosi chiqarilgan tuxum hujayraga joylashtirish.
  Tuxum hujayra rivojlanishni boshlaydi va keyin uni sunʼiy ona organizmiga implantatsiya qilish.
  Natijada donor bilan genetik jihatdan bir xil yangi organizm hosil boʻladi.

Klonlashning qoʻllanilishi

• Tibbiyotda:
  Insulin va boshqa dori vositalarini ishlab chiqarish, terapevtik maqsadlarda.

• Qishloq xoʻjaligida:
  Hayvonlarni yoki oʻsimliklarni klonlash orqali foydali xususiyatlarni saqlash.

• Tabiatni muhofaza qilishda:
  Yoʻqolib ketayotgan yoki xavf ostidagi turlarni saqlash.

• Tadqiqotlarda:
  Genlarni o‘rganish va yangi dori vositalarini ishlab chiqishda.

Axloqiy masalalar

• Insonni reproduktiv klonlash koʻplab mamlakatlarda taqiqlangan va etik jihatdan qarshi koʻriladi.

• Hayvonlarni klonlashda muvaffaqiyatsizliklar va ogʻriq-kuchayishlar mavjud.

• Klonlash genetik xilma-xillikni kamaytirishi mumkin.

• Klonlarga nisbatan huquqiy va axloqiy savollar tugʻiladi.

Mashhur misol

• Dolly qoʻyi (1996-yil):
  Birinchi marta kattalar somatik hujayrasidan klonlangan muloqot qiluvchi sut emizuvchi.

Qisqacha jadval