Kosmik stansiya — bu Yer atrofidagi past orbitada doimiy yoki uzoq muddatli yashash va ilmiy tadqiqotlar uchun mo‘ljallangan katta kosmik qurilma. Kosmik kemalardan farqli o‘laroq, u doimiy ravishda orbitada bo‘lib, insonlarning uzoq vaqt kosmosda qolishini ta’minlaydi.
Kosmik stansiyalarning asosiy vazifalari:
-
Mikroog‘irlik sharoitida ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish.
-
Yer va kosmosni kuzatish.
-
Kelajakdagi kosmik missiyalar uchun texnologiyalarni sinash.
-
Xalqaro hamkorlikni rivojlantirish.
Kosmik stansiyalarning tarixi
Dastlabki g‘oyalar:
-
Kosmik stansiyalar tushunchasi XX asr boshlaridagi olimlar — Konstantin Tsiolkovskiy va Verners fon Braun tomonidan ilgari surilgan.
Haqiqiy kosmik stansiyalar:
-
Salyut dasturi (SSSR): 1970-yillarda uchirilgan birinchi kosmik stansiyalar qatori. 1971-yilda Salyut-1 dunyodagi birinchi kosmik stansiya bo‘lgan.
-
Skylab (AQSh): 1973-yilda uchirilgan AQShning birinchi kosmik stansiyasi.
-
Mir (SSSR/Rossiya): 1986-yilda uchirilgan, birinchi modul shaklidagi stansiya bo‘lib, 2001-yilgacha ishlagan.
-
Xalqaro Kosmik Stansiya (XKS): NASA, Roskosmos, ESA, JAXA va CSA hamkorligida yaratilgan eng katta va eng ilg‘or stansiya. 2000-yildan beri doimiy aholi bilan faoliyat yuritmoqda.
Kosmik stansiyalar qanday ishlaydi?
-
Taxminan 400 km balandlikda orbitada aylanadi.
-
Unda yashash uchun joylar, laboratoriyalar, quyosh panellari (quvvat uchun), aloqa tizimlari va tashrif buyuruvchi kemalar uchun doklash portlari mavjud.
-
Mikroog‘irlik sharoiti yerda mumkin bo‘lmagan ilmiy tajribalarni o‘tkazishga imkon beradi.
-
Oziq-ovqat, uskuna va ilmiy jihozlar ta’minoti uchun resurs yetkazib berish missiyalari amalga oshiriladi.
-
Odatda, ekipaj a’zolari 6 oy atrofida stansiyada qoladi.
Kosmik stansiyalarning ahamiyati
-
Uzoq muddatli kosmik parvozlarning inson organizmiga ta’sirini o‘rganish.
-
Chuqur kosmosga parvozlar uchun texnologiyalarni rivojlantirish.
-
Xalqaro tinch hamkorlikni mustahkamlash.
-
Kosmosda yangi ishlab chiqarish va biologik tadqiqotlarni sinash maydoni.