Kredit defolt svoplari (CDS) va kontragent riski

📌 Kredit defolt svopi (CDS) nima?

🔍 Ta’rif:

Kredit defolt svopi (CDS) — bu moliyaviy derivativ (hosila) shartnoma bo‘lib, unda bir tomon (CDS xaridori) boshqa tomonga (CDS sotuvchisiga) to‘lovlar (premlar) qiladi va buning evaziga uchinchi tomon — qarzdorning defolti (qarzni to‘lay olmasligi) sodir bo‘lsa, kompensatsiya oladi.

Bu, asosan, qarz bo‘yicha sug‘urta kabi ishlaydi.

🏦 CDS qanday ishlaydi?

📌 Misol:

Sizda X kompaniyasi chiqargan obligatsiyalar (qarz qog‘ozlari) bor.
Siz ularning defoltidan (to‘lamaslik xavfidan) sug‘urtalanish uchun A bankidan CDS sotib olasiz.
Agar X kompaniyasi bankrot bo‘lsa, A banki sizga to‘lov qiladi.

✅ CDS nima uchun kerak?

• Kredit riskini himoya qilish (xedj qilish)

• Spekulyatsiya — kompaniyaning defoltiga pul tikish (hatto u obligatsiyalarni sotib olmasdan)

• Bozordagi kredit xavfini baholash

⚠️ CDS bilan bog‘liq xavflar:

• Bozor inqirozi davrida likvidlik past bo‘ladi

• Baholash murakkab

• Huquqiy va nazorat masalalari

• Eng muhimi: kontragent riski

🔄 Kontragent riski nima?

🔍 Ta’rif:

Kontragent riski — bu siz CDS orqali himoyalangan bo‘lsangiz ham, qarshi tomon (CDS sotuvchisi) o‘z majburiyatini bajarmasligi ehtimoli.

📌 Real misol:

2008 yilda ko‘plab investorlar Lehman Brothersdan CDS sotib olishgan.
Defoltlar boshlangach, Lehman Brothers o‘zi bankrot bo‘ldi, va hech kimga to‘lov qilinmadi.
Bu kontragent riskining klassik holatidir.

💣 Nega kontragent riski xavfli?

• Ko‘plab CDS bitimlari birja tashqarisida (OTC) tuziladi — bu ularga kafolat yo‘q

• Hech qanday markaziy kafolatlovchi tashkilot yo‘q

• Bir kompaniya defolti zanjirli reaksiya tug‘dirishi mumkin (sistemaviy risk)

🧰 Kontragent riskini kamaytirish usullari:

📚 Xulosa:

• CDS — bu qarz bo‘yicha xavfdan himoyalanish vositasi, ya’ni moliyaviy sug‘urta kabi.

• Biroq, agar sizni himoya qiluvchi bankning o‘zi bankrot bo‘lsa, sizga to‘lov bo‘lmasligi mumkin — bu kontragent riski.

• Shuning uchun CDS ishlatishda kuchli nazorat va xavfni boshqarish tizimi muhim ahamiyatga ega.