🧬 "Malignant" so‘zining kelib chiqishi (Zaharli / Yomon xulqli)
📚 Etymologiyasi
"Malignant" so‘zi lotin tilidan olingan:
-
malus – “yomon”, “zararli”
-
gignere – “paydo bo‘lish”, “tug‘ilish”
🔍 To‘liq tarjimasi: “yomonlikdan tug‘ilgan” yoki “zarar keltiruvchi”.
Bu atama tibbiyotda hayot uchun xavfli bo‘lgan, tez rivojlanadigan va tarqaladigan kasallik yoki holatni ifodalaydi.
🏛️ Tibbiyot tarixida qo‘llanilishi
🔹 Qadimgi davr
-
Gippokrat (miloddan avvalgi 460–370) davridayoq shifokorlar o‘sma (shish)larning ikki turini ajratgan:
-
Sekin o‘suvchi, xavfli bo‘lmagan (benign)
-
Tez o‘suvchi va tarqaluvchi, hayot uchun xavfli (malignant)
-
Bu davrda "malignant" so‘zi hali ishlatilmagan bo‘lsa-da, uning mazmuni allaqachon amaliyotda mavjud bo‘lgan.
🔹 O‘rta asrlar
-
Lotincha tibbiy kitoblarda "malignus" so‘zi:
-
xavfli isitmalar,
-
"yomon suyuqliklar" (gipotezalar asosida organizmdagi buzilishlar),
-
o‘limga olib keluvchi infeksiyalar uchun ishlatilgan.
-
🔹 Zamonaviy tibbiyotda
-
XVIII–XIX asrlarda, mikroskop va patologiya rivojlanishi bilan shifokorlar:
-
Yaxshi xulqli (benign) o‘smalarni,
-
Yomon xulqli (malignant) o‘smalardan aniq ajrata boshlashgan.
-
Ushbu davrda "malignant neoplasm" — yomon xulqli o‘sma degan tibbiy atama keng tarqalgan.
🧬 Hozirgi davrdagi ma’nosi
Bugungi kunda "malignant" quyidagi holatlarda ishlatiladi:
-
Malignant tumor – xavfli o‘sma(saraton)
-
Malignant hypertension – o‘ta xavfli gipertoniya
-
Malignant disease – xavfli kasallik
-
Malignant cells – tez tarqaluvchi va invaziv hujayralar (ko‘pincha saraton)
💡 Xulosa:
"Malignant" atamasi qadim zamonlardan boshlab hayot uchun xavfli, agressiv kasalliklarni ifodalash uchun ishlatilgan. Bugungi kunda u onkologiyada, yurak-qon bosimi, infeksiyalar kabi ko‘plab sohalarda qo‘llaniladi.