17.06.2025
4
🔬 Miya nima?
Miya – bu inson organizmining bosh boshqaruv markazi bo‘lib, bosh miya suyaklari (qobig‘i) bilan himoyalangan. U markaziy asab tizimining eng muhim a'zosi hisoblanadi va organizmning har bir funksiyasini boshqaradi va muvofiqlashtiradi.
Og‘irligi: 1,3–1,4 kg atrofida
Neyronlar (asab hujayralari): taxminan 86 milliard
Ishlash printsipi: Elektr impulslar va kimyoviy moddalar (neyromediatorlar) orqali
Miya quyidagilarni boshqaradi:
Fikrlash, xotira va ong
Harakatlar va muvozanat
Hissiyotlar (emotsiyalar)
Nutq va tushunish
Ko‘rish, eshitish, hid, ta’m, sezgi
Ichki organlar faoliyati (nafas olish, yurak urishi, ovqat hazm qilish)
Uyqu, uyg‘oqlik, stress va motivatsiya
| Miya qismi | Vazifasi |
|---|---|
| Bosh miya yarim sharlari (serebrum) | Fikrlash, xotira, ongli harakatlar, nutq |
| Kichik miya (mozzachok) | Muvozanat, muvofiqlashtirish, tananing holati |
| Miya ustuni (bosh miya bo‘yni) | Nafas olish, yurak urishi, qon bosimi kabi muhim funksiyalarni avtomatik boshqaradi |
| Limbik tizim | Hissiyotlar, motivatsiya, uzoq muddatli xotira |
| Gipotalamus | Tana harorati, ochlik, chanqoq, gormonlar, uyqu |
| Amigdala (mindalasimon tanacha) | Qo‘rquv, g‘azab, xavfga javob |
| Gippokamp | Yangi xotiralarni shakllantiradi |
Miya elektr signallari va kimyoviy moddalar (neyromediatorlar) orqali axborotni uzatadi.
Neyronlar elektr impuls hosil qiladi
U impuls sina (neyronlar orasidagi bo‘shliq) orqali boshqa hujayraga uzatiladi
Bu yerda neyromediatorlar yordam beradi
| Neyromediator | Vazifasi |
|---|---|
| Dopamin | Quvonch, motivatsiya, e’tibor |
| Serotonin | Ruhiy holat, uyqu, ovqatlanish |
| Asetilxolin | O‘rganish va xotira |
| Endorfin | Og‘riqni kamaytirish, baxt hissi |
| Norepinefrin | Faollik, hushyorlik, stress javobi |
| Fakt | Tafsilot |
|---|---|
| ⚡ Signal tezligi | 430 km/soatgacha yetishi mumkin |
| 🔋 Energiya sarfi | Miya tana energiyasining ~20% ini ishlatadi |
| 👶 Yangi tug‘ilgan chaqaloqda | Har soniyada 1 millionga yaqin neyron bog‘lanishi paydo bo‘ladi |
| 🌙 Uxlashda ham faol | Uyquda miya ba’zida kunduzgidan ko‘ra faolroq bo‘ladi |
| 💡 Elektr quvvati | Miya ~25 Vt kuch hosil qiladi — bu kichik lampochkani yoqish uchun yetarli |
| 🔁 Neyroplastiklik | Miya yangi malakalarni o‘rganib, o‘z tuzilmasini o‘zgartira oladi (moslasha oladi) |
| Shaxs / davr | Kiritgan hissasi |
|---|---|
| Qadimgi Misr | Miyani muhim deb hisoblamas edilar, yurakni asosiy a’zo deyishgan |
| Gippokrat (~mil. avv. 400) | Fikrlash va hissiyotlar miyada joylashgan deb aytgan |
| Galen (2-asr) | Miya tuzilishini hayvonlarda o‘rganib, noto‘g‘ri qarashlar bildirgan |
| Vezaliy (1543) | Inson miyasi anatomiyasini batafsil chizgan |
| Phineas Gage (1848) | Miya shikastidan keyin xulq o‘zgarishi – miya shaxsga ta’sir qiladi |
| Wilder Penfield (20-asr) | Miya qismlarining harakat va his qilish bilan bog‘liqligini aniqlagan |
| MRI ixtirosi (1970-yillardan) | Tirik odam miyasi faoliyatini batafsil o‘rganish imkonini berdi |
Miya og‘riqni sezmaydi, chunki unda og‘riq reseptorlari yo‘q.
Miya chap yarmi tananing o‘ng tomonini, o‘ng yarmi esa chap tomonini boshqaradi.
Miya har qanday yangi tajriba bilan o‘zgaradi — bu "neyroplastiklik" deyiladi.
Musiqa, hidlar, ranglar miyaga chuqur ta’sir qiladi, hatto siz sezmasangiz ham.
Примечание: Вся информация, представленная на сайте, является неофициальной. Получить официальную информацию можно с сайтов соответствующих государственных организаций
