Avtoimmun kasalliklar

Avtoimmun kasalliklar

Hozirgi kunda 80 dan ortiq avtoimmun kasalliklar ma’lum bo‘lib, ular quyidagi tizimlarga ta’sir qilishi mumkin:
✅ Bo‘g‘imlar (masalan, revmatoid artrit)
✅ Teri (masalan, psoriaz)
✅ Qalqonsimon bez (masalan, Hashimoto tireoiditi)
✅ Oshqozon osti bezi (masalan, 1-tip qandli diabet)
✅ Nerv tizimi (masalan, ko‘p skleroz)
✅ Ovqat hazm qilish tizimi (masalan, celiakiya)

🦠 Immun tizimi qanday ishlaydi

Normada immun tizimi quyidagi jarayonlarni boshqaradi:
✅ Zararli mikroorganizmlarni (virus, bakteriya) aniqlaydi.
✅ Himoya qilish uchun antitana ishlab chiqaradi.
✅ T-hujayralar orqali infektsiyalangan hujayralarni yo‘q qiladi.
✅ Sog‘lom hujayralarni himoya qiladi va ularga hujum qilmaydi.

Avtoimmun kasalliklarda immun tizimi sog‘lom hujayralarni ham zararli deb qabul qiladi va ularga hujum qiladi. Bu esa to‘qimalarning shikastlanishi, yallig‘lanish va funksiyaning buzilishi bilan kechadi.

🌍 Avtoimmun kasalliklar turlari

1. Organ bilan bog‘liq kasalliklar – Faqat bitta organga ta’sir qiladi (masalan, Hashimoto tireoiditi, 1-tip diabet).

2. Tizimli kasalliklar – Bir nechta tizim va organlarga ta’sir qiladi (masalan, sistemali qizil volchanka, revmatoid artrit).

🏥 Ko‘p uchraydigan avtoimmun kasalliklar

1. Revmatoid artrit (RA)

• Ta’rif: Immun tizimi bo‘g‘imlar qoplamasiga (sinoviyal membrana) hujum qilib, yallig‘lanish va bo‘g‘imlarning shikastlanishiga olib keladi.

• Sabablari:

  • Genetik moyillik

  • Gormonal o‘zgarishlar

  • Chekish

  • Virus yoki bakteriya infektsiyalari

• Belgilar:

  • Bo‘g‘imlarda shish va og‘riq

  • Ertalabki qattiqlik (30 daqiqadan ortiq davom etadi)

  • Harakat cheklanishi

  • Bo‘g‘imlarning deformatsiyasi

• Asoratlar:

  • Yurak-qon tomir kasalliklari

  • O‘pka shikastlanishi

  • Osteoporoz

• Davolash:
  ✅ Revmatizmga qarshi dorilar (DMARD)
  ✅ Biologik dorilar (TNF ingibitorlari)
  ✅ Kortikosteroidlar
  ✅ Fizioterapiya

2. Sistemali qizil volchanka (SLE)

• Ta’rif: Immun tizimi teri, bo‘g‘imlar, buyraklar, yurak va o‘pka kabi turli organlarga hujum qiladigan tizimli kasallik.

• Sabablari:

  • Genetik moyillik

  • Quyosh nuri ta’siri

  • Gormonal o‘zgarishlar

• Belgilar:

  • Yuzda “kapalak” ko‘rinishidagi toshma

  • Bo‘g‘imlarda shish va og‘riq

  • Quyoshga sezgirlik

  • Buyrak muammolari

  • Soch to‘kilishi

• Asoratlar:

  • Buyrak yetishmovchiligi

  • Yurak va o‘pka muammolari

  • Qon ivishi buzilishi

• Davolash:
  ✅ Immunosupressorlar (masalan, gidroksixloroxin)
  ✅ Kortikosteroidlar
  ✅ Yallig‘lanishga qarshi dorilar (NSAID)
  ✅ Quyoshdan himoyalanish

3. 1-tip qandli diabet

• Ta’rif: Immun tizimi oshqozon osti bezidagi beta-hujayralarni yo‘q qilib, insulin ishlab chiqarishni to‘xtatadi.

• Sabablari:

  • Genetik moyillik

  • Virusli infektsiyalar

  • Ekologik omillar

• Belgilar:

  • Ko‘p suv ichish

  • Ko‘p siyish

  • Ortiqcha vazn yo‘qotish

  • Charchoq

• Asoratlar:

  • Buyrak yetishmovchiligi

  • Yurak-qon tomir kasalliklari

  • Ko‘rlik (retinopatiya)

• Davolash:
  ✅ Insulin terapiyasi
  ✅ Qand miqdorini nazorat qilish
  ✅ Sog‘lom parhez
  ✅ Mashqlar

4. Ko‘p skleroz (MS)

• Ta’rif: Immun tizimi miyelin qoplamasiga hujum qilib, nerv signallarining uzatilishini buzadi.

• Sabablari:

  • Genetik moyillik

  • Vitamin D tanqisligi

  • Virusli infektsiyalar

• Belgilar:

  • Mushaklarda zaiflik

  • Ko‘rish muammolari

  • Qaltirash

  • Muvozanat buzilishi

• Asoratlar:

  • Paralich

  • Nutq va ko‘rish buzilishi

• Davolash:
  ✅ Immunomodulyatorlar
  ✅ Kortikosteroidlar
  ✅ Fizioterapiya
  ✅ Plazmaferez

5. Hashimoto tireoiditi

• Ta’rif: Immun tizimi qalqonsimon bezga hujum qilib, gormon ishlab chiqarishning kamayishiga olib keladi.

• Belgilar:

  • Charchoq

  • Sovuqka sezgirlik

  • Terining quruqligi

  • Soch to‘kilishi

  • Ortiqcha vazn

• Davolash:
  ✅ Levotiroksin (qalqonsimon bez gormonlarini to‘ldirish uchun)

6. Seliyakiya

• Ta’rif: Immun tizimi kleykovinaga (glyuten) reaktsiya qilib, ingichka ichakning shilliq qavatiga zarar yetkazadi.

• Belgilar:

  • Qorin dam bo‘lishi

  • Ich ketishi

  • Ortiqcha vazn yo‘qotish

  • Anemiya

• Davolash:
  ✅ Glyutensiz parhez

🧪 Avtoimmun kasalliklarning xavf omillari

🔹 O‘zgartirib bo‘lmaydigan omillar:

• Genetik moyillik

• Yosh

• Jins (ayollarda ko‘proq uchraydi)

🔹 O‘zgartiriladigan omillar:

• Chekish

• Stress

• Noto‘g‘ri ovqatlanish

• Semizlik

🛡️ Profilaktika

✔️ Sog‘lom ovqatlanish
✔️ Stressni boshqarish
✔️ Chekishni tashlash
✔️ Vaznni nazorat qilish
✔️ Mashq qilish

✅ Xulosa

Avtoimmun kasalliklar surunkali kechadi va organizmga zarar yetkazadi. Erta tashxis va to‘g‘ri davolash kasalliklarni nazorat qilish va hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.