Devalvatsiya

Devalvatsiya — bu mamlakat milliy valyutasining qiymatini boshqa xorijiy valyutalarga nisbatan rasmiy ravishda pasaytirishdir. Odatda bu holat barqaror (fikslangan) valyuta kursi mavjud bo‘lgan tizimlarda yoki markaziy bank tomonidan boshqariladigan kurslarda sodir bo‘ladi. Devalvatsiya hukumat yoki markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi va u asosan eksportni rag‘batlantirish va iqtisodiy muvozanatni tiklash maqsadida qilinadi.

Devalvatsiya qilish sabablariga misollar:

1. Eksportni oshirish
   Milliy valyutaning qiymati tushganda, mamlakat mahsulotlari xorijiy xaridorlar uchun arzonlashadi. Bu eksport hajmini oshirib, iqtisodiy o‘sishga yordam beradi.

2. Tashqi savdo salbiy balansini kamaytirish
   Import qilinadigan mahsulotlar qimmatlashadi, shuning uchun mahalliy aholi va korxonalar xorijiy mahsulotlar o‘rniga mahalliy mahsulotlarni sotib olishga harakat qiladi. Bu esa tashqi savdo balansini yaxshilaydi.

3. Tashqi qarzlarni to‘lashni osonlashtirish
   Ba’zida devalvatsiya mamlakatga xorijiy valyutada olingan qarzlarni to‘lashni osonlashtiradi, chunki eksport oshib, valyuta tushumi ko‘payadi. Ammo qarzning o‘zi xorijiy valyutada bo‘lsa, bu holat qarzni yanada og‘irlashtirishi ham mumkin.

4. Iqtisodiy muvozanatni tiklash
   Ba’zida iqtisodiy inqiroz yoki muvozanatsizlik bo‘lgan paytda hukumat devalvatsiyani amalga oshiradi, bu esa mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi.

Devalvatsiyaning ijobiy tomonlari:

• Eksportni kuchaytiradi: Mahsulotlar xorijda arzon bo‘lib ko‘rinadi va bu savdoni oshiradi.

• Mahalliy ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi: Import qimmatlashganda odamlar mahalliy mahsulotlarga ko‘proq e’tibor qaratadi.

• Tashqi savdo balansini yaxshilaydi: Import kamayadi, eksport esa oshadi.

• Ish o‘rinlarini yaratadi: Eksport hajmining ko‘payishi ishlab chiqarish va ishchi kuchiga bo‘lgan talabni oshiradi.

Devalvatsiyaning salbiy tomonlari:

• Inflyatsiya xavfi: Import mahsulotlar qimmatlashadi, bu esa umumiy narxlarning oshishiga olib keladi.

• Aholi turmush darajasining pasayishi: Narxlar oshadi, ayniqsa oziq-ovqat va dori kabi muhim mahsulotlar import qilinsa, odamlarning xarid quvvati kamayadi.

• Xorijiy investorlarga ishonch kamayadi: Valyutaning qiymati tushib boraversa, bu investorlar uchun salbiy signal bo‘lishi mumkin.

• Xorijiy qarzlar qimmatlashadi: Agar mamlakatning qarzlari xorijiy valyutada bo‘lsa, ularni to‘lash uchun ko‘proq milliy valyuta kerak bo‘ladi.

Devalvatsiyaga misol:

Argentina (2001-yil) — bu mamlakat og‘ir iqtisodiy inqirozga uchragach, AQSh dollariga bog‘langan valyuta kursini bekor qildi. Natijada milliy valyuta keskin qadrsizlandi (devalvatsiya bo‘ldi). Bu eksportni oshirdi, lekin inflyatsiyani ham kuchaytirdi va aholi turmush darajasi yomonlashdi.

Xulosa:

Devalvatsiya — bu iqtisodiy siyosatning kuchli vositasi, lekin uni ehtiyotkorlik bilan qo‘llash kerak. U eksportni oshirishi va iqtisodni jonlantirishi mumkin, lekin inflyatsiya, aholi hayot darajasining yomonlashuvi va investitsiya xavflari kabi salbiy oqibatlarga ham olib kelishi mumkin. Shu sababli devalvatsiya har doim muvozanatli va rejalashtirilgan tarzda amalga oshirilishi zarur.