Marketing Tarixi

Marketing Tarixi

1. Sanoat inqilobi (1700-yillargacha)

Qadim zamonlarda marketing asosan barter tizimiga asoslangan bo‘lib, odamlar o‘zlarida bor narsani kerakli narsaga almashishgan. Bu vaqt oralig‘ida marketing shaxsiy sotuvlar va yuzma-yuz muloqotlar bilan bog‘liq bo‘lgan. Fuqarolik rivojlanishi bilan bozorlarda sotuvchilar o‘z tovarlarini sotish uchun tashrif buyurishgan.

Asosiy xususiyatlar:

• Og‘zaki reklama

• To‘g‘ridan-to‘g‘ri barter tizimi

• Bozorlarda va bazarlarda shaxsiy sotuvlar

2. Sanoat inqilobi (18-19 asr oxiri)

Sanoat inqilobi tarixda katta burilish nuqtasini tashkil etdi. Texnologiya va ishlab chiqarish jarayonlaridagi rivojlanish tufayli, ayniqsa to‘qimachilik, temirchilik va transport sohalarida ommaviy ishlab chiqarish mumkin bo‘ldi. Bu ishlab chiqaruvchi iqtisodiyotdan iste'molchi iqtisodiyotiga o‘tish jarayonini boshladi.

Asosiy xususiyatlar:

• Ommaviy ishlab chiqarish: Fabrikalar katta hajmda tovarlar ishlab chiqarishga imkon berdi.

• Raqobatning ortishi: Ko‘proq kompaniyalar bo‘lishi raqobatni oshirdi, bu esa reklama va farqlashni talab qildi.

• Reklama boshlanishi: Erta reklama shakllari gazetalar va afishalarda paydo bo‘la boshladi, chunki kompaniyalar o‘z mahsulotlarini keng auditoriyaga targ‘ib qilishga harakat qildilar.

3. 20-asr boshlarida: Zamonaviy marketingning tug‘ilishi

20-asr boshlarida marketing tovarlarni sotishdan ko‘ra, iste'molchilarni va ularning hissiyoti, xohish-istaklarini hisobga olgan strategiyalarga o‘tadi. Kompaniyalar brend yaratish va iste'molchilar psixologiyasiga ko‘proq e'tibor bera boshladilar. Radioreklama va birinchi televizion reklamalar marketingda sezilarli o‘zgarishlar kiritdi.

Asosiy xususiyatlar:

• Mahsulotga yo‘naltirilgan yondashuv: Kompaniyalar tovar va uning xususiyatlariga e'tibor berishdi, yaxshi mahsulot o‘z-o‘zidan sotiladi deb hisoblashdi.

• Mass media rivoji: 1920-yillarda radio, 1930-yillarda esa televizor ixtiro qilinib, kompaniyalar keng auditoriyaga erishish uchun imkoniyatga ega bo‘lishdi.

• Reklama peshvolari: Klod Xopkins va Jon Keples kabi shaxslar iste'molchilarning ehtiyojlari va istaklarini tushunishga e'tibor qaratib, reklama sohasini shakllantira boshladilar.

4. 20-asrning o‘rtalarida: Marketing tushunchalarining tug‘ilishi

20-asrning o‘rtalarida marketing yanada tizimli va ilmiylashdi. Kompaniyalar iste'molchi ehtiyojlarini o‘rganish, bozor tadqiqotlari va mijozlar hayotiy tsiklini tushunishning ahamiyatini anglab yetdilar. Ushbu davrda 4P (Mahsulot, Narx, Joy, Targ‘ibot) kabi marketing nazariyalari yaratildi, uni 1960 yilda E. Jeremi MakKarti taklif qilgan.

Asosiy xususiyatlar:

• Marketing ilmiy soha sifatida: Marketing o‘rganiladigan soha sifatida qabul qilindi, universitetlar va biznes maktablarida kurslar mavjud bo‘ldi.

• Istiqbolga qaratilgan yondashuv: Kompaniyalar iste'molchi ehtiyojlari va mijozni qoniqtirishga qaratilgan bo‘lib, bu muvaffaqiyat uchun muhim omil deb hisoblandi.

• Reklama agentliklarining o‘sishi: 1950-yillarda va 1960-yillarda katta reklama agentliklari paydo bo‘lib, kompaniyalarga o‘z brendlarini milliy miqyosda targ‘ib qilishda yordam berdi.

5. 20-asr oxiri: Raqamli inqilob

Kompyuterlar va internetning kelishi marketingni yangi davrga olib keldi. 1990-yillarda Veb-sahifa yaratish rivojlandi va marketingga nisbatan yangi yondashuvlar paydo bo‘ldi. Email-marketing va qidiruv tizimi reklamalari kompaniyalarga aniq va shaxsiy tarzda iste'molchilarga erishish imkoniyatini berdi.

Asosiy xususiyatlar:

• Raqamli marketing: Veb-saytlar, email va qidiruv tizimlari (masalan, Google) marketingda zarur vositalarga aylandi.

• Brend yaratish va to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketing: Kompaniyalar brend identifikatsiyasiga e'tibor qaratib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketing (shaxsiylashtirilgan reklama va email)ni kengaytirishdi.

• Ijtimoiy tarmoqlar rivoji: 1990-yillarning oxiri va 2000-yillarning boshlarida Facebook, Twitter va LinkedIn kabi platformalar kompaniyalarga mijozlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri va real vaqt rejimida aloqada bo‘lish imkoniyatini berdi.

• Ma'lumotlar tahlili va marketing: Mijozlar haqidagi ko‘p ma'lumotlarga ega bo‘lib, kompaniyalar marketing strategiyalarini optimallashtirish uchun analitikalarni ishlatishga kirishdilar.

6. 21-asr: Raqamli marketing davri

21-asr boshlarida ijtimoiy tarmoqlarda marketing, mobil marketing va kontent marketingining rivojlanishi bilan marketing yangi imkoniyatlarga ega bo‘ldi. Katta ma'lumotlar, sun'iy intellekt (SI) va mashina o‘rganish marketingni yanada inqilobiylashtirdi, brendlarga ma'lumotlarga asoslangan, shaxsiylashtirilgan kampaniyalarni yaratish imkonini berdi.

Asosiy xususiyatlar:

• Kontent marketingi: Kompaniyalar o‘z maqsadli auditoriyasini jalb qilish va unga qiziqarli kontent taqdim etish uchun qiymatli va relevant kontent yaratdilar.

• Ijtimoiy tarmoq marketingi: Instagram, Snapchat, YouTube va TikTok kabi platformalar marketingning zarur vositalariga aylandi, bunda ta'sirli shaxslar va foydalanuvchi tomonidan yaratilgan kontent muhim rol o‘ynadi.

• Mobil marketing: Smartfonlar keng tarqalganligi sababli, mobil qurilmalar uchun optimallashtirilgan strategiyalar ishlab chiqildi, masalan, mobil ilovalar va SMS marketing.

• Influenser marketingi: Brendlar ijtimoiy tarmoq influyensyerlari bilan hamkorlik qilib, ularning katta va faol auditoriyasidan foydalanib, mahsulotlarni targ‘ib qilishdi.

• Shaxsiylashtirish va avtomatlashtirish: Marketingchilarga sun'iy intellekt va ma'lumotlar tahlili orqali shaxsiylashtirilgan tajriba yaratish, individual kontent va reklamalarni yuborish imkoniyati yaratildi.

Marketing Tarixidagi Asosiy Bosqichlar:

• 1910-yillar — 1920-yillar: Zamonaviy reklamaning boshlanishi, gazetalar va jurnallarda bosma reklamalar.

• 1930-yillar — 1940-yillar: Radioning rivojlanishi va birinchi televizion reklamalar, keng auditoriyaga chiqish.

• 1950-yillar — 1960-yillar: Marketingning ilmiy soha sifatida shakllanishi, 4P tushunchasining paydo bo‘lishi.

• 1990-yillar: Raqamli marketingning boshlanishi, internet, email marketingi va ilk qidiruv tizimlari.

• 2000-yillar — 2010-yillar: Ijtimoiy tarmoqlarda marketing, kontent marketingi va ma'lumotlar tahlilini qo‘llash.

• 2010-yillar — 2020-yillar: Mobil marketing, influenser marketingi va shaxsiylashtirilgan kampaniyalarni amalga oshirish.

Xulosa

Marketing tarixi tovarlarni oddiy savdodan, bugungi kunda murakkab, ma'lumotlarga asoslangan strategiyalarga o‘tishning aniq bir evolyutsiyasini ko‘rsatadi. Raqamli platformalar va texnologiyalar rivojlanishi bilan marketing doimo o‘zgarib boradi, kompaniyalarga iste'molchilar bilan yanada mazmunli va samarali bog‘lanish imkoniyatlarini yaratadi. Bugungi marketingning muvaffaqiyati, texnologiyalarni, ma'lumotlarni va iste'molchilarning o‘zgaruvchan ehtiyojlarini tushunish va ulardan foydalanishga bog‘liq.