Tanqidiy fikrlashni o‘qitish

1. Talabalarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish strategiyalari

• Sokratik savollar usuli: talabalarni o‘z fikrlarini shubha ostiga olishga va turli nuqtai nazarlarni o‘rganishga undaydi.

• Muammoga asoslangan ta’lim (PBL): real hayotdagi muammolarni yechish bo‘yicha guruhli ishlar orqali izchil fikrlashni shakllantiradi.

• Bahs va munozaralar: talabalar fikrlarini dalillar asosida himoya qilishni o‘rganadilar.

• Vaziyat (case) tahlili: tarix, fan yoki axloqiy holatlar asosida tahlil qilish orqali qarorlar va oqibatlarni tushunishga yordam beradi.

• Reflektiv kundaliklar: talabalarning o‘z fikrlari va qarashlarining qanday o‘zgarganini yozma ravishda tahlil qilishi.

2. Tadqiqotga asoslangan ta’limning roli

Tadqiqotga asoslangan yondashuv tanqidiy fikrlashni quyidagicha rag‘batlantiradi:

• Savollar berishga va qiziqishga undaydi;

• Dalilga asoslangan fikrlashni rivojlantiradi;

• Jamoaviy ishlash va fikr almashishga imkon beradi;

• Talabalarni o‘z xulosalarini chiqarishga undaydi, ya’ni tayyor javoblar emas, o‘z fikri ustida ishlashga yo‘naltiradi.

O‘qituvchi bu usulda bilim beruvchi emas, balki yo‘l ko‘rsatuvchi sifatida ishtirok etadi.

3. Tanqidiy fikrlashni baholash va shakllantirish

• Baholash mezonlari (rubrikalar): tahliliy fikr, mantiqiy izchillik, dalil va xulosalarni inobatga olgan holda ishlab chiqiladi.

• Amaliy topshiriqlar: esse, taqdimotlar, loyiha ishlari — tanqidiy va mustaqil fikrni talab qiladi.

• Oraliq baholash usullari: “o‘yla–jufting bilan muhokama qil–ulash” usuli, o‘zaro baholash, savol-javoblar.

• Fikr-mulohaza va refleksiya: o‘qituvchi tomonidan berilgan savollar va tahliliy izohlar talabalarni yanada chuqurroq fikrlashga undaydi.