Olimlar: Isaak Nyuton

Isaak Nyuton (1643–1727)

To‘liq ismi: Sir Isaac Newton
Tug‘ilgan joyi: Angliya, Woolsthorpe qishlog‘i
Soha: Fizika, matematika, astronomiya, falsafa

🧠 Qisqacha tarjimai hol:

• Isaak Nyuton 1643-yil 4-yanvarda tug‘ilgan.

• Onasi uni 3 yoshida bobosi va buvisi qo‘liga topshirgan.

• Kichkinaligida jimgina, lekin juda kuzatuvchan va qiziquvchan bola bo‘lgan.

• Trinity College (Kembrij universiteti)da o‘qigan.

📌 Nyutonning asosiy kashfiyotlari:

⚖️ 1. Harakat qonunlari

U 3 ta asosiy qonun yaratdi. Bu qonunlar hozirgi fizika asosidir.

• 1-qonun (inertsiyaning qonuni): Jism unga kuch ta’sir qilmasa, o‘z holatini saqlaydi.

• 2-qonun: Kuch = massa × tezlanish (F = ma)

• 3-qonun: Har bir harakatga teskari yo‘nalgan teng kuchli javob kuchi mavjud.

🔍 Foyda: Bu qonunlar samolyot, raketa, avtomobil, hatto to‘p otilishini tushuntiradi.

🍏 2. Gravitatsiya qonuni

Bir kuni bog‘da yurganida, olma boshiga tushib, unga ilhom kelgan deyishadi.
Shunda u har bir jism boshqa jismni o‘ziga tortadi degan fikrga kelgan.

• U yer va Oy o‘rtasidagi tortishish kuchi orqali Oy nega tushmaydi, balki aylanishda davom etishini tushuntirdi.

📌 Bu tortishish qonuni butun koinotdagi jismlarga taalluqlidir!

📐 3. Matematik yutuqlari

• U differensial va integral hisob (hozirgi matematikaning asosiy bo‘limlari)ni yaratgan.

• Binomlar teoremasi, Nyuton usuli va boshqa formulalarni ishlab chiqqan.

🌈 4. Yorug‘lik nazariyasi

• U oq yorug‘lik — ranglar yig‘indisidan iboratligini isbotlagan.

• Prizma yordamida oq yorug‘likni qizil, to‘q sariq, sariq, yashil, moviy, binafsha ranglarga ajratgan.

• Shu orqali optik fizikaning asoschisi bo‘lgan.

🔭 5. Teleskop ixtirosi (yaxshilangan turi)

• U aks ettiruvchi (oynali) teleskop yasagan.

• Bu teleskop osmon jismlarini aniqroq ko‘rishga yordam bergan.

🎖️ Qiziqarli faktlar:

• U ilmiy faoliyatdan tashqari, Angliya davlat bankida tangalar sifati uchun mas’ul bo‘lgan. Soxta pul tayyorlaganlarni jazolash bilan shug‘ullangan.

• 1705-yilda unga “Ser” unvoni berilgan — bu qirol tomonidan beriladigan faxriy unvon.

• U o‘z kitobini lotin tilida yozgan:
  “Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica” (1687-yil) — zamonaviy fizikaning poydevori.

🏛️ Merosi

Isaak Nyuton — ilmiy inqilob asoschilaridan biri.
Uning ishlari tufayli texnologiya, muhandislik, aviatsiya, astronomiya va boshqa fanlar rivoj topdi.

🧠 Unga bag‘ishlangan ibora:
“Agar men uzoqni ko‘ra olgan bo‘lsam, bu — mendan oldin o‘tgan ulkan olimlar yelkasida turganim uchundir.”