Ona plata

Ona plata — bu kompyuterning asosiy (bosh) elektron platasidir, u barcha asosiy qismlarni (protsessor, tezkor xotira, videokarta, SSD/HDD, portlar va boshqa qurilmalarni) o‘zaro bog‘lab, ularning birgalikda ishlashini ta'minlaydi.
U kompyuterning yuragi bo‘lib, barcha ma'lumotlar oqimi aynan shu plata orqali boshqariladi.

📜 Kelib chiqishi va rivojlanishi

• 1980-yillar: Ilk kompyuterlarda bir nechta alohida plata ishlatilgan.

• 1981-yil: IBM kompaniyasi o‘zining ilk shaxsiy kompyuterida yagona ona platasini taqdim etdi.

• 1990–2000-yillar: Tovush, video va tarmoq adapterlari ona plataga integratsiyalasha boshladi.

• Bugungi kunda: Zamonaviy ona platalar kuchli protsessorlar, tezkor SSD’lar, Wi-Fi, Bluetooth va RGB yoritishni qo‘llab-quvvatlaydi.

🧩 Ona platalar turlari (form-faktorlar bo‘yicha)

1. ATX (305×244 mm)

   • To‘liq o‘lchamli va eng keng tarqalgan

   • Ko‘plab kengaytirish slotlariga ega

   • O‘yin va ish stansiyalari uchun mos

2. Micro-ATX (244×244 mm)

   • Kichikroq o‘lchamda, kamroq slotga ega

   • Arzon va ixcham kompyuterlar uchun qulay

3. Mini-ITX (170×170 mm)

   • Juda ixcham va energiya tejamkor

   • Mini-kompyuterlar va uy media markazlarida ishlatiladi

4. E-ATX (Extended ATX)

   • Kengaytirilgan, yirik hajmli ona plata

   • Serverlar yoki bir nechta grafik kartalar bilan ishlovchi tizimlar uchun

🔌 Ona platadagi asosiy qismlar

• Protsessor soketi (CPU socket) – Protsessor shu joyga o‘rnatiladi

• RAM slotlar – Tezkor xotira (operativ xotira) modullari joylashtiriladi

• Chipset – Ma’lumotlar oqimini boshqaradi (CPU, RAM va boshqa qurilmalar o‘rtasida)

• Kengaytirish slotlari (PCIe) – Grafik karta, tarmoq kartasi, tovush kartasi uchun

• SATA va M.2 portlar – SSD va HDD larni ulash uchun

• I/O portlar – USB, HDMI, Ethernet, audio chiqishlar va boshqalar

• BIOS / UEFI chipi – Tizimni ishga tushirish va asosiy sozlashlar uchun dastur

📊 Qiziqarli faktlar

• ⚙️ Ona platalar ma’lum protsessor turlariga mos bo‘ladi (masalan, Intel yoki AMD).

• 🔄 Ona platasini almashtirganda ko‘pincha protsessor va tezkor xotirani ham yangilash kerak bo‘ladi.

• 🌐 Zamonaviy ona platalarda ko‘pincha Wi-Fi, Bluetooth va RGB yoritish o‘rnatilgan bo‘ladi.

• 🧠 “Ona plata” atamasi inglizcha “motherboard” so‘zining to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarjimasidir — u barcha qurilmalarni birlashtirib turadi.

• 🛠️ Kompyuter yig‘ishda to‘g‘ri ona plata tanlash — eng muhim qarorlardan biri.

📌 Xulosa

Ona plata — bu kompyuterning asosi va boshqaruv markazi.
U kompyuter qismlarining qanday ishlashini, tizim kuchini va kelajakdagi yangilanish imkoniyatlarini belgilaydi. Shu sababli, ona platasini ehtiyotkorlik bilan tanlash kerak.