17.06.2025
11
O‘pka – bu inson tanasining nafas olish organi bo‘lib, ko‘krak qafasida, yurakning har ikki tomonida joylashgan. U nafas olish (oksigen olish) va nafas chiqarish (karbonat angidrid chiqarish) orqali organizmda gaz almashinuvini ta’minlaydi.
O‘ng o‘pka: 3 bo‘lim (lob)dan iborat, kattaroq
Chap o‘pka: 2 bo‘limdan iborat, yurak joylashganligi sababli kichikroq
O‘pka plevra deb ataladigan yupqa parda bilan qoplangan
| Gaz | Harakati | Nima uchun kerak? |
|---|---|---|
| Oksigen (O₂) | Havodan qon orqali hujayralarga | Energiya ishlab chiqarish uchun |
| Karbonat angidrid (CO₂) | Qondan o‘pkaga → tashqariga chiqariladi | Hujayralar chiqindisi, organizmdan chiqarilishi kerak |
Nafas olish (inhalatsiya):
Diafragma (o‘pkalar ostidagi mushak) pastga tortiladi, ko‘krak qafasi kengayadi.
Havoning yo‘li: Burun/yog‘iz → traxeya → bronxlar → bronxiolalar → alveolalar
Alveolalarda gaz almashinuvi:
Alveola — bu havo bilan to‘lgan millionlab mayda pufakchalar (taxminan 300 million)
Oksigen alveoladan kapillyarlarga (qon tomirlariga) o‘tadi
Karbonat angidrid esa qondan alveolaga o‘tadi
Nafas chiqarish (ekshalatsiya):
Diafragma bo‘shashadi, ko‘krak qafasi torayadi — CO₂ tashqariga chiqariladi
| Qism | Vazifasi |
|---|---|
| Diafragma | Nafas olish va chiqarishni boshqaradi |
| Plevra | O‘pkani qoplab, ishqalanishni kamaytiradi |
| Bronx va bronxiola | Havoni o‘pkaning chuqur qismlariga yetkazadi |
| Alveola | Gaz almashinuvi sodir bo‘ladigan joy |
| Shilliq qavat va kiprikchalar | Chang, mikroblar va zarrachalarni tozalaydi |
Yuqoriga yugurganda yoki sport bilan shug‘ullanganda tanaga ko‘proq kislorod kerak bo‘ladi
Shuning uchun nafas olish tezlashadi, chuqur va tez nafas olasiz
O‘pka qondagi CO₂ni chiqarib, tanani yangilaydi
| Kasallik | Tavsifi |
|---|---|
| Astma | Nafas yo‘llari torayadi, nafas olish qiyinlashadi |
| Pnevmoniya | Alveolalar yallig‘lanadi, suyuqlik to‘planadi |
| Bronxit | Bronxlar yallig‘lanadi, yo‘tal, balg‘am bilan namoyon bo‘ladi |
| Emfizema | Alveolalar shikastlanadi, ko‘pincha chekish oqibatida |
| COVID-19 | Virus alveolalarni zararlaydi, kislorod almashinuvini buzadi |
| O‘pka saratoni | Chekish yoki ekologik xavf omillari natijasida yuzaga keladi |
O‘pkadagi alveolalar yuzasi — taxminan tennis maydonchasidek (~70–100 m²)
Odam kuniga 20 000 martadan ko‘p nafas oladi
O‘pka og‘irligi – taxminan 1–1.3 kg
O‘ng o‘pka — chap o‘pkaga nisbatan kattaroq
O‘pka havosi tufayli suzuvchi holatda qoladi (hattoki suvda)
O‘pka o‘zida mushak yo‘q — nafas olishni diafragma va qovurg‘alararo mushaklar ta’minlaydi
| Shaxs / davr | Hissasi |
|---|---|
| Gippokrat (mil. avv. 400-yillar) | Havo sovuq kuch deb hisoblangan, o‘pka roli tushunilmagan |
| Galen (2-asr) | Nafas olish — qon aylanishini sovitadi degan noto‘g‘ri nazariya |
| Uilyam Garvey (1628) | Qon yurak va o‘pka orqali aylanib chiqishini isbotladi |
| 19–20-asrlar | Spirograf va rentgen orqali o‘pka chuqur o‘rganildi |
| COVID-19 pandemiyasi | O‘pkaning sog‘lom ishlashi hayot uchun naqadar muhimligini ko‘rsatdi |
O‘pka ishini ko‘rsatadigan diagramma yoki rasm kerakmi?
Yurak bilan solishtirma jadval tayyorlaymizmi?
O‘pkaga zarar yetkazuvchi omillar (chang, chekish, allergiya)?
Ushbu ma’lumotni ppt, pdf yoki viktorina shaklida beraymi?
Примечание: Вся информация, представленная на сайте, является неофициальной. Получить официальную информацию можно с сайтов соответствующих государственных организаций
