Kimyo fanining ikki asosiy bo‘limi — organik va noorganik kimyo. Ular o‘rganadigan moddalar, tarkibiy elementlar, va qo‘llanilish sohalari bo‘yicha farq qiladi.
🧪 1. Organik kimyo nima?
Organik kimyo — bu uglerod (C) atomiga asoslangan birikmalarni o‘rganadigan fan. Ayniqsa, uglerod–vodorod (C–H) bog‘iga ega moddalarga e’tibor qaratiladi.
🔑 Asosiy xususiyatlari:
-
Tirik organizmlar bilan bog‘liq moddalarni o‘rganadi
-
Tarkibida uglerod, vodorod, ko‘pincha kislorod, azot va boshqalar bo‘ladi
-
Juda ko‘p (millionlab) organik birikmalar mavjud
-
Tuzilishi ko‘pincha murakkab bo‘ladi
🔬 Misollar:
-
Metan (CH₄)
-
Etanol (C₂H₅OH – spirt)
-
Glyukoza (C₆H₁₂O₆ – shakar)
-
Oqsillar, yog‘lar, DNK
🧬 Qo‘llanilishi:
-
Dori-darmonlar (farmatsevtika)
-
Plastmassalar, polimerlar
-
Yonilg‘ilar (benzin, gaz)
-
O‘g‘itlar, pestitsidlar, oziq-ovqat sanoati
⚗️ 2. Noorganik kimyo nima?
Noorganik kimyo — uglerod–vodorod (C–H) bog‘i bo‘lmagan yoki tashqi tabiatdagi moddalarni o‘rganadi.
🔑 Asosiy xususiyatlari:
-
Metallar, tuzlar, kislotlar, asoslar, oksidlarni o‘rganadi
-
Uglerodsiz yoki C–H bog‘siz moddalar
-
Tuzilishi odatda sodda
-
Ko‘proq noyorganik tabiatli, ya’ni tirik bo‘lmagan moddalar
🔬 Misollar:
-
Suv (H₂O)
-
Kislotalar (HCl, H₂SO₄)
-
Tuz (NaCl)
-
Amoniy (NH₃)
-
Karbonat angidrid (CO₂) — garchi uglerod bo‘lsa ham, C–H bog‘i yo‘q
🧱 Qo‘llanilishi:
-
Qurilish materiallari (sement, ohak, shisha)
-
Batariyalar, elektronika
-
Sanoat katalizatorlari
-
Mineral o‘g‘itlar
🔍 Taqqoslovchi jadval: Organik va noorganik kimyo
| Ko‘rsatkich | Organik kimyo | Noorganik kimyo |
|---|---|---|
| Asosiy element | Uglerod (C) | Boshqa barcha elementlar |
| Bog‘lar turi | Asosan kovalent, ayniqsa C–H | Kovalent va ion bog‘lar |
| Manbasi | Ko‘pincha tirik organizmlar | Ko‘pincha noorganik manbalar |
| Tuzilishi | Murakkab molekulalar | Oddiyroq birikmalar |
| Misollar | Spirtlar, shakarlar, oqsillar, benzin | Tuzlar, kislotalar, metallar, suv |
| Hayotdagi roli | Dorilar, oziq-ovqat, plastmassa, yoqilg‘i | Shisha, o‘g‘itlar, qurilish materiallari |
🧠 Qiziqarli fakt:
Garchi CO₂ (karbonat angidrid) tarkibida uglerod bo‘lsa-da, u noorganik birikma hisoblanadi, chunki unda C–H bog‘i yo‘q — bu esa organik kimyo uchun asosiy shartdir.
✅ Xulosa
-
Organik kimyo — uglerodga asoslangan moddalarni o‘rganadi, ko‘pincha tirik tabiatga bog‘liq
-
Noorganik kimyo — boshqa barcha moddalarni o‘rganadi, shu jumladan metallar, tuzlar, kislotalar
-
Ikkala yo‘nalish ham fan, tibbiyot, sanoat va kundalik hayotda juda muhim