​​​​​​​Oshqozon osti bezi (Pankreas)

Oshqozon osti bezi yoki pankreas — bu gorizontal holatda joylashgan, uzunchoq shakldagi bez, u oshqozonning orqa tomonida, qorin bo‘shlig‘ining yuqori qismida joylashgan. Bu a’zo hazm qilish tizimi hamda gormon ishlab chiqarish bilan bog‘liq ikki muhim funksiyani bajaradi.

📍 Qayerda joylashgan?

• Orqa tarafda, oshqozon ostida, 12 barmoq ichak (duodenum) bilan jigar orasida.

• Uzunligi o‘rtacha 15–20 sm, og‘irligi 70–100 gramm.

• 3 qismdan iborat:

  • Boshi (caput) – 12 barmoq ichakka tutashgan qism.

  • Tanasi (corpus) – markaziy qism.

  • Dumi (cauda) – taloq tomon qaragan uch qismi.

⚙️ Oshqozon osti bezining asosiy funksiyalari

Pankreas ikki xil vazifani bajaradi: ekzokrin (hazm) va endokrin (gormonlar).

1. 🍽️ Hazm qilish funksiyasi (ekzokrin)

• Ovqat hazm qilish uchun fermentlar ishlab chiqaradi, ular 12 barmoq ichakka o‘tadi:

  • Amilaza — kraxmalni parchalash uchun.

  • Lipaza — yog‘larni parchalash uchun.

  • Tripsin va kimotripsin — oqsillarni parchalash uchun.

• Bu fermentlar ovqatni mayda molekulalarga ajratib, ichak orqali so‘rilishini ta’minlaydi.

2. 🧪 Gormon ishlab chiqarish (endokrin)

• Pankreasda Langerhans orolchalari joylashgan, ular gormonlar ishlab chiqaradi:

  • Insulin – qondagi glyukozani hujayralarga yuboradi.

  • Glukagon – glyukozani qonga chiqaradi.

  • Somatostatin – insulin va glukagon ishlab chiqarilishini muvozanatlaydi.

⚠️ Oshqozon osti bezi bilan bog‘liq kasalliklar

🩻 Tibbiy tekshiruvlar

• Qon tahlili: amilaza va lipaza darajasi.

• UZI (ultratovush tekshiruvi): pankreatit yoki o‘sma belgilarini aniqlaydi.

• KT/MRT: aniqlik uchun qo‘shimcha tekshiruv.

• Endoskopik UZI yoki biopsiya: gumonli o‘smalarda.

🧬 Qiziqarli faktlar

• Pankreas bir kunda 1,5–2 litr hazm fermenti ishlab chiqaradi.

• Uning ichidagi Langerhans orolchalarining atigi 1–2% qismi gormon ishlab chiqarishga javob beradi.

• Insulin faqat pankreas tomonidan ishlab chiqariladi!

✅ Xulosa