Pnevmotoraks tasnifi

Pnevmotoraks — bu havo yoki gazning o'pka va ko'krak devori o'rtasidagi pleural bo'shliqda to'planishi natijasida o'pkani kollaps (qulash) qilish holati. Bu holat spontan tarzda yoki jarohatlar, kasalliklar yoki tibbiy protseduralar natijasida yuzaga kelishi mumkin. Pnevmotoraksning og'irligi o'pkadagi qulashning darajasiga qarab farq qiladi.

Pnevmotoraks turlari:

1. Spontan Pnevmotoraks: Bu holat hech qanday aniq sabab yoki tashqi jarohatsiz yuzaga keladi. U ikki turga bo'linadi:

   • Birinchi spontan pnevmatoraks: Sog'lom odamda o'pka kasalligi bo'lmasdan, odatda o'pkadagi kichik havo pufakchalari (bleb) yorilishi natijasida yuzaga keladi.

   • Ikkinchi spontan pnevmatoraks: O'pka kasalliklari bo'lgan odamlarda (masalan, xronik obstruktiv o'pka kasalligi (XOKK), kistoz fivroz, yoki o'pka infeksiyalari) paydo bo'ladi. Bu holat ko'proq xavf tug'diradi va takrorlanishi mumkin.

2. Jarohat tufayli pnevmotoraks: Bu tur ko'krak qafasiga zarar yetganda, masalan, ripslarning sinishi, pichoq urilishi yoki jismoniy travma natijasida yuzaga keladi. Shuningdek, ba'zi tibbiy protseduralar, masalan, ko'krak tubkasini o'rnatish yoki mexanik ventilyatsiya paytida ham pnevmotoraks yuzaga kelishi mumkin.

3. Tensiyali pnevmotoraks: Bu hayot uchun xavfli holat bo'lib, havo pleural bo'shliqqa yig'iladi va chiqib ketmaydi, bu esa o'pka, yurak va qon tomirlariga bosimni oshiradi. Natijada og'ir nafas yetishmovchiligi va shok holatiga olib kelishi mumkin, agar darhol yordam ko'rsatilmasa.

Pnevmotoraksning sabablari:

• O'pka to'qimalarining yorilishi: Kichik havo pufakchalari (bleblar yoki bullalar) yorilishi natijasida, ayniqsa, o'pka kasalliklari bo'lgan odamlarda, havo pleural bo'shliqqa tushadi.

• Ko'krak qafasiga jarohat: Ko'krakka zarba, ripslarning sinishi yoki pichoq bilan urilishi pleural bo'shliqqa havo kirishiga olib kelishi mumkin.

• Tibbiy protseduralar: Masalan, mexanik ventilyatsiya, o'pka biopsiyasi yoki ko'krak tubkasini o'rnatish kabi jarayonlar o'pkaga zarar etkazishi va pnevmotoraksni yuzaga keltirishi mumkin.

• O'pka kasalliklari: Xronik kasalliklar, masalan, XOKK, astma, pnevmoniya yoki o'pka fibrozasi pnevmotoraks rivojlanish xavfini oshiradi.

Pnevmotoraksning simptomlari:

• Vujudga kelgan, keskin og'riq: Odatda ko'krakning bir tomonida paydo bo'ladi, nafas olish yoki yo'talish bilan kuchayishi mumkin.

• O'pka qisqarishi: O'zini nafas olishda qiyinchilik yoki nafas yetishmovchiligi sezilishi.

• Tez-tez nafas olish: Havo yetishmasligi sababli odam tezroq nafas olishga harakat qiladi.

• Siyanoz: Terining, lablar yoki tirnoqlarning ko'karmasi, qon tarkibida kislorod yetishmasligi tufayli.

• Charchoq: O'pka yetarli darajada kislorod yetkazib bera olmasligi tufayli kuchsizlik va charchoq hissi.

• Nafas olishning pasayishi: Shifokor, o'pkaning ta'sirlangan tomonida nafas olish tovushlarining kamayishini sezishi mumkin.

Pnevmotoraksni qanday aniqlash mumkin?

1. Jismoniy tekshiruv: Shifokor nafas olishda g'alati yoki yo'qolgan tovushlarni tekshiradi.

2. Ko'krak rengenografiyasi: Pnevmotoraksni aniqlashning asosiy va eng samarali usuli hisoblanadi. U o'pkaning kollapsini va pleural bo'shliqda havo borligini aniqlashga yordam beradi.

3. Kompyuter tomografiyasi (KT): Agar diagnoz aniq bo'lmasa yoki murakkab pnevmotoraksdan shubhalanilsa, KT to'liq tasvirlarni beradi va o'pka va ko'krak qafasining holatini ko'rsatadi.

4. Ultrasonografiya: Ba'zi hollarda favqulodda holatlarda, ayniqsa jarohatlar bo'lsa, havo pleural bo'shliqqa tushganini aniqlash uchun foydalaniladi.

Pnevmotoraksni davolash:

Davolash usuli pnevmotoraksning o'lchami, sababi va simptomlarning og'irligiga qarab belgilanadi.

1. Kuzatish: Agar pnevmotoraks kichik bo'lsa va simptomlar yengil bo'lsa, shifokor o'sha holatni kuzatish va vaqt-vaqti bilan rengen tekshiruvlarini o'tkazishni tavsiya qilishi mumkin. O'pka o'z-o'zidan tiklanishi mumkin.

2. Igna bilan aspiratsiya yoki ko'krak tubkasini o'rnatish:

   • Igna bilan aspiratsiya: Pleural bo'shliqqa igna kiritilib, havo chiqarib yuboriladi.

   • Ko'krak tubkasini o'rnatish: Agar pnevmotoraks katta bo'lsa yoki o'pka tiklanmasa, ko'krak tubkasi o'rnatilishi mumkin, bu havo chiqishini va o'pka tiklanishini ta'minlaydi.

3. Kislorod terapiyasi: Ba'zi holatlarda, kislorodda nafas olish o'pkaning tiklanish jarayonini tezlashtirishi mumkin, ayniqsa kichik pnevmotorakslarda.

4. Jarrohlik amaliyot: Agar pnevmotoraks takrorlansa yoki o'pka kasalligi tufayli yuzaga kelsa, o'pkadagi yoriqlarni yopish yoki zararlangan qismini olib tashlash uchun jarrohlik aralashuvi talab qilinishi mumkin. Plevrodes (pleural bo'shliqni sun'iy yallig'lantirish orqali havo chiqishini oldini olish) yoki bullektomiya (katta havo pufakchalarini olib tashlash) kabi protseduralar amalga oshirilishi mumkin.

5. Tensiyali pnevmotoraks: Bu holat tezda tibbiy yordam talab qiladi. Pleural bo'shliqqa havo yig'ilib qolganida, uni chiqarish uchun katta diametrli kateter kiritiladi va bosim kamaytiriladi.

Pnevmotoraksning asoratlari:

• Takroriy pnevmotoraks: Ba'zi hollarda pnevmotoraks qayta yuzaga kelishi mumkin, ayniqsa o'pka kasalliklari bo'lgan odamlarda.

• Tensiyali pnevmotoraks: Agar tezda yordam ko'rsatilmasa, bu holat o'limga olib kelishi mumkin.

• Infeksiya: Noyob holatlarda, agar pnevmotoraks jarohat yoki jarrohlik protsedurasi tufayli yuzaga kelsa, infeksiya xavfi paydo bo'lishi mumkin.

Pnevmotoraksni oldini olish:

• Chekishni to'xtatish: Chekish o'pka kasalliklarini keltirib chiqaradi va sponton pnevmotoraksni keltirib chiqarish xavfini oshiradi, ayniqsa XOKK kabi o'pka kasalliklari bo'lgan odamlarda.

• Tibbiy protseduralarda ehtiyotkorlik: O'pka yoki ko'krak qafasi bilan bog'liq protseduralarni malakali mutaxassislar tomonidan bajarilishini ta'minlash zarur.

• **O'pka kasalliklarini davolash**: O'pka kasalliklarini, masalan, XOKK, astma yoki kistoz fibrozni davolash pnevmotoraksni oldini olishga yordam beradi.

Prognoz:

Pnevmotoraksning prognozi uning o'lchami, sababi va asoratlarning mavjudligiga bog'liq. Kichik birinchi spontan pnevmotoraks o'z-o'zidan tiklanishi mumkin, lekin katta yoki takrorlanuvchi pnevmotoraks ko'proq davolashni talab qiladi. Tegishli tibbiy yordam bilan, ko'p odamlar to'liq tiklanadi, ammo ba'zilar qayta pnevmotoraksga duch kelishi mumkin.