Silikoz kasalligi

Silikoz — bu o'pka kasalligi bo'lib, asosan silika (kremniy) changini uzoq vaqt davomida nafas orqali organizmga kiritish natijasida yuzaga keladi. Bu kasallik, asosan, konchilik, qurilish, to'quv sanoati va peshosho'rish ishlari kabi kasblarda ishlovchilarda uchraydi. Silikoz nafas olish tizimining yallig'lanishi va o'pka to'qimalarida fibroz (yo'ldosh to'qima o'zgarishlari) yuzaga kelishiga olib keladi.

Silikozning sabablari:

Silikoz — kristalli silikani (qum, granit, ohaktosh, g'isht va boshqalar) o'z ichiga olgan materiallarning changini nafas olish natijasida rivojlanadi. Silika changi ba'zi ish joylarida, ayniqsa, konchilik, peshosho'rish va sandblasting kabi sanoat tarmoqlarida mavjud bo'ladi. Uzoq vaqt davomida silika changini nafas olish o'pka to'qimalarida iz qoldiradi va fibrozni keltirib chiqaradi.

Silikozning turlari:

Silikozning uchta asosiy turi mavjud:

1. Xronik silikoz:

   • Bu eng ko'p uchraydigan tur bo'lib, 10 yildan ko'proq davomida o'rtacha yoki past darajadagi silika changiga uzoq vaqt davomida ta'sir qilish natijasida rivojlanadi.

   • Kasallik asta-sekin rivojlanadi va 10–20 yil davomida simptomlar ko'rinmaydi.

   • Agar davolanmasa, o'pkadagi fibroz tobora kuchayadi.

2. Tezlashtirilgan silikoz:

   • Bu silikozning tez rivojlanadigan turi bo'lib, 3-10 yildan ortiq bo'lmagan muddatda yuqori darajada silika changiga ta'sir qilish natijasida yuzaga keladi.

   • O'pka zararlanishi tezroq rivojlanadi va simptomlar tezda ko'rinadi.

3. Oqil silikoz:

   • Bu eng og'ir va tez rivojlanadigan tur bo'lib, bir necha oy yoki 2 yilgacha qisqa muddatda yuqori miqdordagi silika changiga ta'sir qilish natijasida yuzaga keladi.

   • Bu holat o'pkalardagi tezkor va jiddiy zararni keltirib chiqaradi, va tez rivojlanadi.

Silikozning simptomlari:

Silikozning belgilariga quyidagilar kiradi:

• Nafas qisish: Jismoniy faollikda nafas olishda qiyinchilik.

• Doimiy yo'tal: Quruq va uzluksiz yo'tal.

• Ko'krakda og'riq: Ko'krak qafasida noqulaylik yoki og'riq.

• Charchoq: Umumiy charchoq va kuchsizlanish hissi.

• Hovuchlik: Nafas olishda yuqori tovushli havo chiqishi (hushyor hidi).

• Teri rangining o'zgarishi: Kasallikning kech bosqichlarida, organizmda oksigen etishmasligi sababli terida ko'kargan joylar (tsianoz).

• Vazn yo'qotish: Nafas olishdagi qiyinchiliklar sababli tushunarsiz vazn yo'qotish.

Silikozni tashxis qilish:

Silikozni tashxislashda quyidagi usullar qo'llaniladi:

1. Tibbiy tarix: Shifokor sizning ish faoliyatingiz, silika changiga ta'sir qilish va faoliyat turini so'raydi (masalan, tog'-kon sanoati, qurilish ishlari, peshosho'rish).

2. Jismoniy tekshiruv: Nafas olishda qiyinchilik yoki havo o'zgartirishlarining mavjudligini tekshirish.

3. Ko'krak röntgeni: Silikoz bilan kasallangan bemorlarning o'pkasida xarakterli o'zgarishlarni (fibroz) ko'rsatadigan eng keng tarqalgan diagnostik vositadir.

4. Kompyuter tomografiyasi (KT): Ko'krak röntgenidan ko'ra batafsilroq tekshiruv bo'lib, o'pkalardagi shikastlanishlarni aniqlashga yordam beradi.

5. O'pka funktsiyasini tekshirish: Nafas olishning samaradorligini baholash uchun o'pkani o'lchash.

6. Biopsiya: Ba'zi holatlarda, tashxisni tasdiqlash va boshqa kasalliklarni bartaraf etish uchun o'pkadan namunalar olinadi.

Silikozning asoratlari:

Silikoz ba'zi asoratlarga olib kelishi mumkin:

1. O'pka tuberkulyozi: Silikoz, o'pkadagi shikastlanish sababli, organizmni yuqumli kasalliklarga qarshi kurashishda zaiflashtiradi.

2. O'pka infektsiyalari: Silikoz bilan kasallanganlar o'pka infeksiyalariga ko'proq moyil bo'lishadi.

3. Progressiv massiv fibroz (PMF): O'pkalarda katta miqdordagi fibroz (yo'ldosh to'qima o'zgarishlari) rivojlanadi va o'pkaning faoliyatini cheklaydi.

4. O'pka saratoni: Silika changiga uzoq muddat ta'sir qilish, ayniqsa, chekish bilan birgalikda, o'pka saratonini rivojlantirishi mumkin.

5. Naqqoslik: O'pkalar kerakli miqdordagi oksigenni etkazib bera olmasligi sababli nafas olishda qiyinchiliklar yuzaga keladi.

6. Yurak kasalliklari: Silikoz ba'zan o'pka gipertenziyasi va o'ng tomonga yurak yetishmovchiligi (kor pulmonale) kabi yurak muammolariga olib kelishi mumkin.

Silikozni davolash:

Silikozni butunlay davolash mumkin emas, ammo uning simptomlarini engillashtirish va asoratlarning oldini olish uchun quyidagi davolash usullari mavjud:

1. Changga yana ta'sir qilishdan saqlanish: Eng muhim davolash usuli — silika changiga yana ta'sir qilishdan saqlanish. Ishchilarga ruxsat etilgan himoya vositalari, masalan respiratorlar va maxsus kiyimlar kiyish tavsiya etiladi.

2. Dori-darmonlar:

   • Bronxodilatatorlar nafasni osonlashtiradi.

   • Kortikosteroidlar o'pkadagi yallig'lanishni kamaytirish uchun ishlatiladi.

3. Oksigen terapiyasi: Agar o'pkalar og'ir zararlangan bo'lsa va oksigen yetishmasligi yuzaga kelsa, oksigen terapiyasi kerak bo'lishi mumkin.

4. O'pka reabilitatsiyasi: Nafas olishni yaxshilash, jismoniy mashqlar va nafas olish texnikalari yordamida hayot sifatini oshirish.

5. O'pka transplantatsiyasi: Agarda silikozning kech bosqichlarida naqqoslik yoki yurak yetishmovchiligi kuzatilsa, o'pka transplantatsiyasi amalga oshirilishi mumkin.

Silikozning oldini olish:

Silikozning oldini olish uchun quyidagi choralar ko'rilishi kerak:

1. Yaxshi havalandirish: Ish joylarida silika changining havo orqali tarqalishini kamaytirish uchun yaxshi havalandirish tizimi bo'lishi zarur.

2. Changni nazorat qilish: Pishirish usullari yoki chang yig'uvchi vositalar yordamida havoda changni kamaytirish.

3. Shaxsiy himoya vositalari (SHV): Ishchilar ruxsat etilgan rrespiratorlar va boshqa himoya vositalarini kiyishlari kerak.

4. Muntazam tibbiy tekshiruvlar: Yuqori xavfli ish joylarida ishlovchilar muntazam ravishda tibbiy tekshiruvlardan o'tishlari kerak.

Prognoz:

Silikozning prognozi kasallik turiga va o'pkaga yetkazilgan zarar

darajasiga bog'liq. Umuman olganda:

• Xronik silikoz sekin rivojlanadi, to'g'ri davolash bilan bemorlar uzoq vaqt davomida yashashlari mumkin.

• Tezlashtirilgan va oqil silikoz tezroq rivojlanadi va og'ir holatga olib kelishi mumkin, ba'zan naqqoslikka olib keladi.

• Erta tashxis va changga ta'sirni kamaytirish kasallikning rivojlanishini sekinlashtirishi mumkin, ammo silikoz butunlay davolanishi mumkin emas.