1. Ta'rif
SSL — bu internet orqali ma’lumotlarni xavfsiz uzatish uchun ishlatiladigan kriptografik protokol. U veb-server va brauzer o‘rtasida ma’lumotlar shifrlanishini ta’minlab, ularning uchinchi tomonlar tomonidan o‘qilishini yoki buzilishini oldini oladi.
2. Tarixi va rivojlanishi
-
SSL dastlab 1990-yillarda Netscape kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan.
-
Uning birinchi versiyasi SSL 1.0 hech qachon ommaga chiqarilmadi.
-
SSL 2.0 (1995) va SSL 3.0 (1996) versiyalari ishlab chiqildi, ammo ular ba’zi xavfsizlik muammolari sababli tez orada eskirdi.
-
Hozirda SSL o‘rnini TLS (Transport Layer Security) protokoli egallagan, ammo "SSL" atamasi ko‘pincha TLS protokoli o‘rnida umumiy nom sifatida ishlatiladi.
-
TLS versiyalari 1.0, 1.1, 1.2, va eng yangi 1.3 mavjud bo‘lib, ularning xavfsizligi va samaradorligi ancha yuqori.
3. SSL qanday ishlaydi?
-
Ulanish bosqichlari:
-
Handshake (Qo‘l berish) — mijoz (brauzer) va server birinchi navbatda o‘zaro identifikatsiya qilishadi va shifrlash kalitlarini kelishib olishadi.
-
Sertifikat tekshiruvi — server o‘zining SSL sertifikatini mijozga yuboradi, mijoz esa bu sertifikatni ishonchli sertifikat beruvchi (CA) orqali tekshiradi.
-
Shifrlangan sessiya kalitlari — ikki tomon o‘rtasida ma’lumotlar almashinuvi uchun maxfiy sessiya kalitlari yaratiladi.
-
Ma’lumot almashinuvi — butun sessiya davomida ma’lumotlar shifrlanadi va xavfsiz tarzda uzatiladi.
-
4. SSL sertifikati
-
SSL sertifikati — bu serverning haqiqiyligini tasdiqlovchi raqamli hujjat.
-
Sertifikatlar odatda Certificate Authority (CA) — ishonchli tashkilotlar tomonidan beriladi.
-
Sertifikatda quyidagilar mavjud bo‘ladi: server nomi (domen), egasining ma’lumotlari, sertifikat berilgan sana va muddati, sertifikat beruvchi CA imzosi.
-
Turli xil SSL sertifikat turlari mavjud:
-
Domain Validation (DV) — faqat domen egaligini tasdiqlaydi.
-
Organization Validation (OV) — tashkilot haqidagi ma’lumotlarni ham tekshiradi.
-
Extended Validation (EV) — eng yuqori darajadagi tekshiruv, brauzer manzil satrida kompaniya nomini ko‘rsatadi.
-
5. SSLning afzalliklari
-
Ma’lumotlarni shifrlash — ma’lumotlarni uchinchi tomonlardan himoya qiladi.
-
Ma’lumot yaxlitligi — ma’lumot uzatishda buzilmasligini ta’minlaydi.
-
Identifikatsiya — foydalanuvchilar ishonchli saytga ulanganini bilishlari mumkin.
-
SEO foydasi — Google va boshqa qidiruv tizimlari HTTPS saytlarni yuqori baholaydi.
-
Ishonchlilik oshishi — foydalanuvchilar sayt xavfsizligiga ishonadi.
6. SSL va HTTPS
-
HTTPS (HyperText Transfer Protocol Secure) — bu HTTP protokoli SSL yoki TLS yordamida shifrlangan shakli.
-
HTTPS orqali o‘tadigan barcha ma’lumotlar shifrlanadi va maxfiy saqlanadi.
-
Brauzer manzil satrida "https://" va qulf belgisi mavjud bo‘ladi, bu saytning xavfsiz ekanligini bildiradi.
7. SSL bilan bog‘liq xavfsizlik masalalari
-
Eskirgan SSL versiyalari (masalan, SSL 2.0 va 3.0) ko‘plab zaifliklarga ega, shuning uchun hozir TLS 1.2 yoki 1.3 ishlatiladi.
-
Sertifikatlarni noto‘g‘ri boshqarish yoki eskirish xavf tug‘dirishi mumkin.
-
Man-in-the-middle (o‘rta odam hujumi) xavfi, agar sertifikatni tekshirish noto‘g‘ri amalga oshirilsa.
8. SSL qanday olinadi?
-
SSL sertifikatini olmoqchi bo‘lgan tashkilot yoki shaxs sertifikat beruvchi (CA) ga murojaat qiladi.
-
Sertifikat beruvchi domain egasining huquqlarini tekshiradi va sertifikat beradi.
-
Sertifikat serverga o‘rnatiladi va ishlay boshlaydi.
9. Xulosa
SSL — bu internet xavfsizligini ta’minlashda muhim vosita bo‘lib, veb-saytlar va foydalanuvchilar o‘rtasida ishonchli va shifrlangan aloqani ta’minlaydi. Zamonaviy tarmoqlarda SSL o‘rnini TLS protokoli egallagan bo‘lsa-da, "SSL" nomi hali ham keng qo‘llaniladi.