Umurtqa pog‘onasi (lot. columna vertebralis) — bu tananing asosiy tayanch tuzilmasi bo‘lib, u:
-
boshni ushlab turadi,
-
tanani tik tutadi,
-
harakatni ta’minlaydi,
-
**orqa miya (asab tizimi)**ni himoya qiladi.
🧩 Umurtqaning tuzilishi
Inson umurtqasi 33–34 dona umurtqa suyaklaridan iborat bo‘lib, ular disklar va bo‘g‘imlar yordamida bir-biriga ulanadi.
🔹 Umurtqa bo‘limlari:
| Bo‘lim nomi | Soni | Joylashuvi | Xususiyatlari |
|---|---|---|---|
| Bo‘yin (servikal) | 7 | Bo‘yin sohasida | Eng harakatchan, boshni ushlab turadi |
| Ko‘krak (torakal) | 12 | Ko‘krak qafasi orqasida | Qovurg‘alar bilan bog‘langan |
| Bel (lumbal) | 5 | Bel sohasida | Eng katta yukni ko‘taradi |
| To‘piq (sakral) | 5 (birikkan) | Orqa qismda | To‘piq suyagiga birikkan |
| Dumg‘aza (koksigeal) | 4–5 (birikkan) | Dum qismida | Rudiment (qoldiq) sifatida mavjud |
🧱 Umurtqa qismlari (har bir umurtqa suyakda):
-
Tana (corpus) — oldingi qismi, yukni ko‘taradi
-
Orqa yoy (arkus) — orqa tomonda, orqa miyani o‘rab turadi
-
Orqa miya kanali — orqa miya shu yerdan o‘tadi
-
Qanotchalar (protsesslar) — mushaklar va paylar birikadigan joy
🔄 Umurtqaning vazifalari
| Vazifa | Tavsifi |
|---|---|
| Tayanch | Tana tuzilmasini tik ushlab turadi |
| Himoya | Orqa miyani tashqi zarbalardan himoya qiladi |
| Egilish va burilish | Harakatga imkon beradi (egilish, burilish, bukilish) |
| Zarba yutish | Oraliq disklar yurish va sakrashda zarbani kamaytiradi |
🔬 Orqa miya va asab tizimi
-
Orqa miya — umurtqa kanali ichida joylashgan.
-
Undan asab tolalari chiqib, butun tana bo‘ylab tarqaladi.
-
Har bir umurtqa oralig‘idan bir juft asab chiqadi: sensor (sezuvchi) va motor (harakatlantiruvchi).
🩺 Umurtqa bilan bog‘liq muammolar
| Kasallik yoki holat | Tavsifi |
|---|---|
| Skolioz | Umurtqaning yon tomonga qiyshayishi |
| Lordoz/Kifoz | Oldinga yoki orqaga haddan ortiq egilishi |
| Orqa disk churrasi (gryja) | Diskning siqilib, asablarga bosim o‘tkazishi, og‘riq va uyushishga sabab |
| Osteoxondroz | Umurtqalar orasidagi disklarning yemirilishi |
| Radikulit | Asab ildizchasining yallig‘lanishi, ko‘pincha bel sohasida |
| Umurtqa sinishi | Travma yoki osteoporoz natijasida yuz beradi |
🧠 Qiziqarli faktlar:
-
Inson umurtqasi S shaklida egilgan — bu shakl zarba yutishni osonlashtiradi.
-
Bola tug‘ilganda 33 ta umurtqasi bo‘ladi, lekin ba’zilar bir-biriga qo‘shilib ketadi.
-
Eng ko‘p harakatlanadigan umurtqalar — bo‘yin (servikal) bo‘limida joylashgan.
-
Umurtqa oraliq disklar asosan suyuqlikdan iborat — ular yosh o‘tgan sari suvsizlanadi va bo‘yi qisqaradi.
✅ Umurtqaning umumiy xulosasi
| Bo‘lim | Soni | Asosiy vazifasi |
|---|---|---|
| Bo‘yin | 7 | Boshni ushlab turadi, harakatni ta’minlaydi |
| Ko‘krak | 12 | Qovurg‘alar bilan bog‘langan, himoya |
| Bel | 5 | Tana og‘irligini ko‘taradi, egiladi |
| To‘piq (sakrum) | 5 (qo‘shilgan) | Tos suyagi bilan bog‘langan |
| Dumg‘aza | 4–5 | Evolyutsion qoldiq sifatida mavjud |