Vaksinalar

Vaksina nima?

Vaksinalar – bu ma'lum bir kasallikka qarshi immunitetni oshirish uchun mo'ljallangan biologik preparatlar. Ular patogenning (bakteriyalar yoki viruslar) qismlarini yoki uning zaiflatilgan shaklini o'z ichiga oladi, bu esa organizmni kelajakda bu patogenni aniqlash va unga qarshi kurashishga undaydi. Vaksinalar kasallikni chaqirmasdan, organizmga immunitetni rivojlantirishga yordam beradi.

Vaksinalar qanday ishlaydi?

1. Antigenlarni kiritish: Vaksinalar, patogenning zarar bermaydigan qismlarini (antigenlar) kiritadi. Bu antigenlar patogenning qismlari yoki uning zaiflatilgan shakli bo'lishi mumkin, bu esa kasallikni keltirib chiqarmaydi, lekin immun tizimini rag'batlantiradi.

2. Immun javob: Immun tizimi antigenni aniqlaydi va unga qarshi kurashish uchun antitellar (infektsiyalarni bartaraf etuvchi oqsillar) ishlab chiqarishni boshlaydi. Oq qon hujayralari, masalan, T-hujayralar va B-hujayralar, bu jarayonda muhim rol o'ynaydi.

3. Xotira hujayralarining shakllanishi: Patogenni yengganidan so'ng, immun tizimi uning haqida "xotiraga" ega bo'ladi. Xotira hujayralari deb nomlangan maxsus hujayralar bu patogenni qanday aniqlashni va unga qarshi kurashishni eslab qoladi. Agar organizm qayta shu patogen bilan duch kelsa, immun tizimi tez va samarali javob beradi.

4. Immunitet: Natijada, inson ushbu kasallikka qarshi immunitetga ega bo'ladi, ya'ni uning organizmi patogenni aniqlaydi va unga qarshi kurashadi, kasallik yoki og'ir alomatlar yuzaga kelmasdan.

Vaksinalarning turlari

1. Yashirilgan (zaiflatilgan) patogenlar asosidagi vaksinalar: Ushbu vaksinalar virus yoki bakteriyaning zaiflatilgan shaklini o'z ichiga oladi. Masalan, qizamiq, mumps (qaytalash kasalligi), rubella (qizamiqcha) va sariq isitma vaksinalari.

2. Inaktivatsiya qilingan yoki o'ldirilgan vaksinalar: Bu vaksinalar o'ldirilgan yoki inaktivatsiya qilingan patogenlarni o'z ichiga oladi, shuning uchun ular kasallik keltirib chiqarmaydi. Masalan, poliomiyelit vaksinasini misol keltirish mumkin.

3. Subyektiv, rekombinant yoki kon'yugat vaksinalar: Ushbu vaksinalar patogenning faqat qismlarini, masalan, oqsillar yoki shakarlarni o'z ichiga oladi, va ular immun javobni qo'zg'atadi. Misollar sifatida VPH (inson papilloma virusi) vaksinasini va Haemophilus influenzae tip b (Hib) vaksinasini keltirish mumkin.

4. mRNA (messenger RNA) vaksinalar: Ushbu vaksinalar genetik materialdan foydalangan holda hujayralarga patogenga o'xshash oqsil ishlab chiqarishni buyuradi va immun javobni keltirib chiqaradi. COVID-19 vaksinalari (Pfizer, Moderna) mRNA vaksinalariga misol bo'la oladi.

Vaksinalar nima uchun muhim?

1. Kasalliklarni oldini olish: Vaksinalar – bu infeksion kasalliklarning tarqalishini oldini olishning eng samarali usullaridan biridir. Vaksinatsiya ma'lum kasalliklarga moyil bo'lgan odamlar sonini kamaytiradi va epidemiyalarni oldini olishga yordam beradi.

2. Zaif guruhlarni himoya qilish: Vaksinalar nafaqat ular bilan emlangan odamlarni, balki emlana olmaydigan zaif guruhlarni, masalan, yangi tug'ilgan chaqaloqlar, keksa yoshdagi odamlar va immuniteti zaif bo'lgan odamlarni ham himoya qiladi. Bunga "xalq imuniteti" deyiladi. Kishi soni etarlicha ko'p emlanganida, kasallikning tarqalishi minimallashtiriladi va emlanmaganlar ham kamroq xavf ostida qoladi.

3. Kasalliklarni yo'qotish: Vaksinatsiya o'limga olib keladigan kasalliklarning yo'qolishiga olib kelgan muhim omil bo'ldi. Masalan, kichik o'sma (ospa) butun dunyo bo'ylab vaksinalash kampaniyasi yordamida to'liq yo'q qilindi. Poliomiyelitni yo'q qilishga qaratilgan harakatlar ham muvaffaqiyatli bo'ldi va kasallik dunyoning ko'plab qismlarida deyarli yo'qolgan.

4. Iqtisodiy foyda: Vaksinatsiya orqali kasalliklarning oldini olish, kasalliklarni davolashga sarflanadigan xarajatlarni, jumladan, kasalxonaga yotqizish va uzoq muddatli davolanish xarajatlarini tejashga yordam beradi. Bundan tashqari, kasallik tufayli yo'qolgan ish samaradorligini kamaytiradi.

5. Infektsion kasalliklarning yoyilishi bilan kurashish: Vaksinalar kasalliklarning tarqalishini nazorat qilish va yo'q qilishga yordam beradi, masalan, COVID-19 pandemiyasida. Ommaviy vaksinatsiya infeksiya tarqalishini sekinlashtirishi va jamoalarni tezroq normal hayotga qaytarishi mumkin.

Mashhur vaksinalar va ularning ahamiyati

• Difteriya, tetan, va koklyush (DTaP): Uchta jiddiy bakterial infektsiyaga qarshi himoya qiladi, bu kasalliklar nafas olishda muammolar, falaj va o'limga olib kelishi mumkin.

• Qizamiq, parotit, rubella (QPR): Uchta virusli kasallikdan himoya qiluvchi kombinatsion vaksina. Qizamiq jiddiy alomatlar, masalan, pnevmoniya va ensefalitni keltirib chiqarishi mumkin, parotit esa bepushtlikka olib kelishi mumkin, rubella esa homiladorlik davrida yuzaga kelganida tug'ma nuqsonlarga olib kelishi mumkin.

• Gepatit B: Jigar kasalliklari, jumladan, jigar sirrozi va jigar saratoni kabi uzoq muddatli holatlarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan virusli infeksiyadan himoya qiladi.

• Poliomiyelit: Poliomiyelit doimiy falaj va o'limga olib kelishi mumkin. Vaksinatsiya bu kasallikni deyarli butunlay yo'q qilgan.

• Gripp: Gripp vaksinasini olish grippni oldini olishga yordam beradi, bu virusli kasallik nafas olish tizimi kasalliklariga va o'limga olib kelishi mumkin, ayniqsa zaif guruhlar uchun.

• COVID-19: COVID-19 vaksinalari pandemiya davrida og'ir kasalliklar, kasalxonaga yotqizish va o'limlarni kamaytirishda muhim rol o'ynadi. Ommaviy vaksinatsiya virusning tarqalishini nazorat qilishga yordam beradi.

Vaksinatsiya haqida miflar va haqiqatlar

• Mif: Vaksinalar autizmga olib keladi.
  Haqiqat: Keng miqyosda olib borilgan tadqiqotlar vaksinlar va autizm o'rtasida hech qanday bog'liqlikni ko'rsatmagan. Dastlabki tadqiqot, bu bog'liqlikni tasdiqlagan, rad etildi va ortga olinib tashlandi.

• Mif: Tabiiy immunitet vaksinalangan immunitetdan yaxshiroq.
  Haqiqat: Tabiiy immunitet kasallikdan keyin yuzaga kelishi mumkin, ammo bu jiddiy asoratlar, jumladan, kasalxonaga yotqizish yoki o'lim xavfini keltirib chiqaradi. Vaksinalar kasallikni keltirib chiqarmasdan immunitetni yaratadi.

• Mif: Vaksinalar faqat bolalar uchun kerak.
  Haqiqat: Vaksinalar kattalar uchun ham zarur, ayniqsa gripp, pnevmoniya, shingllar va boshqa oldini olish mumkin bo'lgan kasalliklar uchun.

Xulosa

Vaksinalar — bu jismoniy shaxslar va jamoalarni xavfli kasalliklardan himoya qilishning eng kuchli vositalaridan biridir. Ular immun tizimini patogenlarni aniqlash va ularni yengishga o'rgatadi, kasalliklarni oldini oladi va xalq immunitetini qo'llab-quvvatlaydi. Vaksinalarning ahamiyati shaxsiy himoyadan tashqari, kasalliklar tarqalishini kamaytirishga va dunyo bo'ylab o'limga olib keladigan infeksiyalarni yo'q qilishga yordam beradi.