article-img 25.06.2025 email 8

Vulqonlar, Zilzilalar va Tabiiy Ofatlar

1. Vulqonlar (Volcanoes)

Vulqon — bu Yer po‘stidagi yoriq bo‘lib, u orqali lava (eritilgan toshlar), gazlar va kul yuzaga chiqadi. Vulqonlar, odatda, litosfera plitalari chegaralarida hosil bo‘ladi.

📌 Qanday hosil bo‘ladi?

  • Yer po‘stining ostida joylashgan magma yuqoriga ko‘tariladi.

  • Bu magma yoriq yoki zaif joy orqali tashqariga otiladi — bu vulqon otilishi deyiladi.

🌋 Vulqon turlari:

Turi Tavsifi
Qalqonsimon Lava asta-sekin oqadi, xavfi kam
Qavatli (Konus) Kuchli otilish, gaz va kul ko‘p ajraladi
Ko‘l hosil qiluvchi Portlashdan so‘ng kraterda suv to‘planadi

🌍 Mashhur vulqonlar:

  • Vezuviy (Italiya)

  • Etna (Italiya)

  • Fuji (Yaponiya)

  • Krakatau (Indoneziya)

🌎 2. Zilzilalar (Earthquakes)

Zilzila — bu Yer po‘stining silkinishi, odatda litosfera plitalari to‘qnashgan yoki surilganida yuz beradi.

📌 Qanday yuz beradi?

  • Plitalar to‘qnashganda yoki siljiganda, to‘satdan energiya ajraladi.

  • Bu energiya seysmik to‘lqinlar shaklida yer yuzasiga tarqaladi.

📏 O‘lchash birliklari:

  • Richter shkalasi – zilzila kuchini (magnitudasini) o‘lchaydi

  • Merkalli shkalasi – odamlar sezgan zarar darajasini ko‘rsatadi

🌍 Zilzilalarga moyil hududlar:

  • Yaponiyа, Indoneziya, Kaliforniya (AQSH), Eron, O‘zbekistonning ayrim tog‘li hududlari

🌪️ 3. Tabiiy ofatlar (Natural Disasters)

Tabiatdagi kuchli, xavfli va oldindan aniq aytolmaydigan hodisalar tabiiy ofatlar deyiladi.

🌪 Turlari:

Tabiiy ofat Tavsifi
Vulqon otilishi Lava, kul va gaz ajralishi
Zilzila Yer po‘stining silkinishi
To‘fon (uragan) Kuchli shamol va yomg‘ir bilan keluvchi dovul
Suv toshqini Daryo, ko‘l yoki dengiz sathining oshib ketishi
Qurg‘oqchilik Uzok davom etuvchi yog‘ingarchiliksiz davr
Ko‘chkilar Tog‘ yoki qiyalikdan tuproq, toshlarning sirpanishi
Sunami Okeandagi zilzila yoki vulqon tufayli keluvchi ulkan to‘lqinlar

🧠 4. Oqibatlari va xavfsizlik choralari

❗ Oqibatlar:

  • Odamlar va hayvonlar hayotiga xavf

  • Uy-joylar va infratuzilma zarar ko‘radi

  • Qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat ta’minoti izdan chiqadi

✅ Ehtiyot choralari:

  • Zilzilaga bardoshli binolar qurish

  • Tezkor ogohlantirish tizimlari (SMS, sirena, radio)

  • Evakuatsiya yo‘llari va favqulodda rejalari

  • O‘quv mashg‘ulotlari va aholini xabardor qilish

📚 Qisqacha xulosa jadvali:

Hodisa Sababi Oldini olish mumkinmi?
Vulqon Magma chiqishi Qisman (ogohlantirish mumkin)
Zilzila Plitalar harakati Yo‘q, lekin ta’sirini kamaytirish mumkin
Sunami Dengiz osti zilzilasi Ha, radar va sun'iy yo‘ldosh orqali
To‘fon Atmosfera bosimi o‘zgarishi Ha, ob-havo kuzatuvlari bilan
Qurg‘oqchilik Iqlim o‘zgarishi Murakkab, ammo boshqarish mumkin

✅ Yakuniy xulosa:

Vulqonlar va zilzilalar — bu tabiatning kuchli kuchlari. Ularni to‘xtatib bo‘lmaydi, ammo ilmiy bilim va texnologiyalar yordamida ularning zararini kamaytirish mumkin. Har bir kishi favqulodda vaziyatga tayyor bo‘lishi, xavfsizlik choralarini bilishi lozim.

🌋🌍 O‘z vaqtida ogohlantirish va bilim — inson hayotini saqlab qolishi mumkin.

Примечание: Вся информация, представленная на сайте, является неофициальной. Получить официальную информацию можно с сайтов соответствующих государственных организаций