Zoonozlar

Zoonozlar — bu hayvonlardan odamga yuqadigan infeksion kasalliklar. Bular odatda hayvonlarning salomatligi bilan bog'liq bo'lib, ular odamlar uchun xavfli bo'lishi mumkin. Zoonozlar turli xil mikroblar, masalan, bakteriyalar, viruslar, zamburug'lar yoki parazitlar tomonidan keltirib chiqariladi va hayvonlardan odamga bir nechta usullar orqali o'tishi mumkin: to'g'ridan-to'g'ri kontakt, oziq-ovqat yoki suv orqali, havo yo'llari bilan yoki hayvonlarning axlati orqali.

Zoonozlarning turlari va tarqalish yo'llari:

1. To'g'ridan-to'g'ri kontakt orqali:

   • Yara yoki teriga zarba: Ba'zi kasalliklar, masalan, qora o'lim (bubonik vabo) yoki leptospiroz, hayvonlarning terisi yoki qoniga ta'sir qilganda odamga yuqishi mumkin.

   • Hayvonlarning salivasidan tarqalish: Masalan, vagir (yadroviy kesellik) kabi kasalliklar, itlardan odamga tishlash yoki yalash orqali yuqadi.

2. Hayvonlar orqali yuquvchi patogenlar:

   • Bakteriyalar: Masalan, tuberkulyoz, salmonellyoz yoki E. coli infektsiyasi hayvonlar, ayniqsa, chorvachilik bilan shug'ullanadiganlarga yuqishi mumkin.

   • Viruslar: Tungi parazitlar orqali yuqadigan Qizilcha va qurtlar bilan bog'liq tularemiyoz kabi kasalliklar mavjud.

3. Oziq-ovqat orqali:

   • Salmonella, Campylobacter, va Listeria kabi bakteriyalar hayvonlarning go'shti yoki sut mahsulotlari orqali odamga yuqadi. Ayniqsa, etning noto'g'ri tayyorlanishi yoki past pishirish haroratlari, bu kasalliklarning tarqalishini kuchaytirishi mumkin.

4. Havo orqali:

   • Ba'zi zoonozlar, masalan, gripp (ayniqsa, aviatsiya grippi) yoki tuberkulyoz havo orqali ham tarqaladi, hayvonlardan odamga kasallikni yuqishida havoda aloqalar ro'y beradi.

5. Parazitlar orqali:

   • Malariya (Anofeles chivinlari) yoki lymfa filariyasi kabi parazitar kasalliklar hayvonlardan odamga yuqishi mumkin.

Zoonozlar misollari:

1. Qora o'lim (Bubonik vabo):

   • Bu kasallikni Yersinia pestis bakteriyasi keltirib chiqaradi va odatda chivinlar orqali tarqaladi. Ular hayvonlarning qonini emishadi va infeksiyani odamga yoyadi.

2. Tungi parazitlar (Rage):

   • Rabies — bu virus bo'lib, asosan hayvonlarning (itlar, suyaklar, yo'lbarslar va boshqalar) tishlashidan odamga yuqadi. Bu o'limga olib keladigan eng xavfli zoonozlardan biridir.

3. Leptospiroz:

   • Bu kasallik Leptospira bakteriyalari tomonidan keltirib chiqariladi va asosan suvda yashovchi hayvonlar (masalan, kemiruvchilar) orqali odamga yuqadi. Kasallikni tarqatishda o'lik hayvonlarning siydigi va axlati muhim omil hisoblanadi.

4. Salmonellalar:

   • Salmonella — bu hayvonlar (masalan, tovuqlar, qushlar, baliqlar) orqali yuqadigan bakteriyalar. Ular yomon pishirilgan go'sht yoki sut orqali odamga yuqadi. Bakteriyalar ko'pincha ichak infeksiyasiga olib keladi.

5. Zika virusi:

   • Bu virusni chivinlar (xususan, Aedes) tarqatadi. U insonlarga kasallikni yuqishida parazitlarning qon orqali yoki ularning kasallangan terisidan bo'lishi mumkin.

6. Gripp (aviatsiya grippi):

   • Bu kasallikni qushlar va ba'zi boshqa hayvonlar tarqatadi. Gripp virusining turli shakllari odamlar orasida ham tarqalishi mumkin. Bu kasallik har yili gripp pandemiyalariga olib kelishi mumkin.

7. Malariya:

   • Malariya Anofeles chivinlari orqali tarqaladi va hayvonlardan odamga yuqadi. U buyraklar va qon aylanish tizimini yomonlashtirishi mumkin, va og'ir holatlar o'limga olib kelishi mumkin.

8. Lassa viriysi:

   • Lassa virusi, kemiruvchilar orqali tarqaladi va yuqori issiq va o'limga olib keladigan kasalliklarga sabab bo'ladi.

Zoonozlarning oldini olish:

1. Teri va yara tozaligi:

   • Hayvonlar bilan ishlashda qo'lqop kiyish, yuvish va sanitarni o'rnatish muhimdir.

   • Jarohatlarni to'g'ri davolash va infektsiyalangan hayvonlardan qochish zarur.

2. Hayvonlarning salomatligini tekshirish:

   • Oziq-ovqat mahsulotlarini, ayniqsa, go'shtni to'g'ri pishirish kerak. Bu bakteriyalarni va viruslarni yo'qotishga yordam beradi.

   • Hayvonlarga tegishli zarur emlashlarni o'tkazish (masalan, itlar va mushuklar uchun).

3. Suv va oziq-ovqatni to'g'ri saqlash:

   • Oziq-ovqatni to'g'ri saqlash va tayyorlash (xususan, go'shtni yuvish va qaynatish) yordamida ko'plab zoonozlardan himoya qilish mumkin.

4. Emlash va profilaktika:

   • Ba'zi zoonozlar uchun vaktsinalar mavjud (masalan, rabies va gripp).

   • Parazitlar va infeksiyalarni oldini olish uchun profilaktik dorilarni qabul qilish ham foydali.

5. Insonlarning xavf guruhlari uchun ehtiyotkorlik:

   • Asosiy ehtiyotkorlik hayvonlar bilan aloqada bo'lgan, qishloq xo'jaligida ishlovchi yoki veterinariya sohasida ishlovchi odamlar uchun zarur.

   • Shuningdek, infektsiyalarni tashuvchi hayvonlar bilan ishlovchi shaxslar uchun ehtiyotkorlik choralarini ko'rish kerak.

Xulosa:

Zoonozlar hayvonlardan odamga oson tarqaladigan, ko'pincha jiddiy va hayotga xavf soladigan kasalliklar hisoblanadi. Bunday kasalliklardan himoya qilish uchun samarali gigiena, hayvonlarga ehtiyotkorlik, oziq-ovqatni to'g'ri tayyorlash va emlash muhimdir. Agar sizda qo'shimcha savollar bo'lsa yoki yana boshqa ma'lumot kerak bo'lsa, so'rashingiz mumkin.